‘We spoelden de mystiek, spiritualiteit en zingeving van het christendom weg om het modieuze mindfulness, afkomstig uit het boeddhisme, te omarmen.’

     door Ron Kretzschmar

Bovenstaande uitspraak leest als een oproep om het wegkwijnende christendom nieuw leven in te blazen. Dat lijkt maar zo. De Belgische psychiater Dirk De Wachter, auteur van De kunst van het ongelukkig zijn, noemt zichzelf het liefst christelijk non-theïst. Een begrip dat hij dankbaar overnam van de Vlaamse filosoof Leo Apostel om zijn idee over de wereld en zijn plaats daarin duidelijker te maken.

De betekenis hiervan is dat De Wachter, weliswaar niet (meer) kerkelijk of gelovig, zichzelf ziet als iemand die het goddelijke, oftewel het onnoembare dat ons mensen zo nietig kan laten voelen, een respectvolle plaats wil geven. De lange waardevolle christelijke traditie met haar spiritualiteit en indrukwekkende bouw- en schilderkunst wil hij niet zomaar bij het oud vuil zetten, waar het tegenwoordig steeds meer op lijkt.

Met zijn nieuwe boek, ‘boekje’ zoals hij het zelf noemt, schreef hij een bevlogen essay over de ‘luidruchtige en oververhitte tijden’ waar we heden ten dage in leven. Dondersgoed weten we dat het huidige tempo van bestaan onze geestelijke gezondheid allesbehalve ten goede komt. Om die reden maakt mindfulness of meditatie (populair onder werknemers) de laatste jaren zo’n opgang. Waarbij je jezelf kunt afvragen of we dat ons niet zelf opdringen om nog beter te kunnen presteren (op het werk) totdat voor velen de onvermijdelijke burn-out zich aandient.

   Ondraaglijke eenzaamheid van de geluksmaatschappij

Dat hijgerige opzwepende ritme van het moderne bestaan, dat nog eens wordt gestimuleerd door de sociale media, gaat onlosmakelijk samen met een obsessief streven naar geluk. Wij zijn immers daarvoor zelf verantwoordelijk. Geluk in onze welvarende samenleving betekent meestal niets anders dan maatschappelijk succes in materiële zin. Het fenomeen geluk moet, zoals alles in onze wereld, meetbaar zijn. Dus willen we het uitdrukken in een gewenst positief getal, als ware het jaarcijfers of een bankrekening. Wat ons tot manager maakt van de NV IK (equivalent van BV IK in ons land).

Die beperkte economische opvatting van geluk heeft een keerzijde: ‘we mogen dan wel in grote welvaart leven’, beweert De Wachter, ‘maar velen voelen weinig welzijn’. Iedereen is dagelijks zo druk met zichzelf promoten, bezig het ‘eigen merk’ zo goed mogelijk in de markt te plaatsen, dat we een tegenslag, bijvoorbeeld het overlijden van een dierbare, een verloren liefde of anderszins (kleiner) leed, in veel gevallen niet kunnen verwerken.

De Wachter schrijft het zo: ‘De ontwikkeling van het ‘ikkige’ waar onze maatschappij zo’n nadruk op legt, is ingebunkerd achter een betonnen façade waarin geen vensters zitten, vakkundig geïsoleerd. Alleen de hulpverlener komt er in, tegen betaling’. We zitten als het ware opgesloten in het strenge regime van de ‘leukigheidscultuur’ waar we als (een soort media getrainde) ‘ikken’ cool langs elkaar heen leven, met opgewekte bekende spelletjesmensen op de televisie als voorbeeld.

En bovenal, we zijn niet meer in staat om te praten met ‘de Ander’ (een term van de filosoof Levinas) over ongeluk dat ons overkomt en dat we willen delen. Eenvoudigweg omdat we de Ander niet meer durven zien, laat staan dat we er mee kunnen praten. De mens loopt langzamerhand steeds meer vast in het alleen-zijn als gevolg van de verdwenen verbindingen en zingevende structuren die kerk, familie en vereniging ooit konden bieden.

   De Ander als zingeving

‘Maar zonder een band met iemand anders’, schrijft De Wachter, ‘iemand die je vertrouwt is het heel moeilijk (over)leven. Toch leven tegenwoordig veel mensen zo’. De kunst van het leven is accepteren dat lastigheden bij het leven horen, oftewel verdriet ‘het ding met stekels’ moet je delen met anderen in je nabijheid. Als je dat doet zal het leven een stuk draaglijker worden.

In dit geval zijn cijfers gepast om dat gegeven te onderbouwen. Onderzoek toont dat ongeveer de helft van de Belgen en Nederlanders, zowel jong als oud, zich eenzaam voelt. Ondanks grote aantallen ‘vrienden’ op een gemiddeld account van Facebook en Instagram voelen velen zich desondanks eenzaam en denken met niemand te kunnen praten.

We durven de ander namelijk niet zomaar lastig te vallen met onze sores en in een reflex trekken we ons weer terug in onze cocon. Pech in het leven lijkt immers je eigen schuld te zijn, eigen schuld dikke bult. Wat dat betekent ziet hij in zijn praktijk dagelijks voorbijkomen: ‘eenzame mensen die zich verstoten voelen, niet begrepen, met hechtingsproblemen…’.

Slaat dat niet een beetje door, kan je patiënten van een psychiater met de maatschappij als geheel vergelijken? Jazeker, het gaat om gevoelige individuen die goed aanvoelen wat breder in de maatschappij leeft. Je kunt ze daarom de kanaries in de kolenmijn noemen, die je laten weten wanneer gevaar dreigt. Daar komt bij, zonder kwetsbaarheid en gevoeligheid maakt onze samenleving geen schijn van kans, en die eigenschappen zijn ook nog eens onmisbaar voor het ontstaan van creativiteit.

De Wachter schreef met De kunst van het ongelukkig zijn een zeer leesbaar boek waarbij hij veelvuldig put uit de filosofie, muziek, beeldende kunst en literatuur. Waar hij over het laatste opmerkt: ‘Schrijvers en dichters zeggen de dingen altijd weer met scherpe onduidelijkheid en met heldere verwarring. Volgens mij komen zij zo dichter bij de waarheid’.

titel  De kunst van het ongelukkig zijn
auteur  Dirk De Wachter
uitgave  Paperback, 144 pagina’s
uitgeverij  LannooCampus, 2019
prijs  € 19,99
ISBN  9789401463584