In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht is de relatie tussen beddenreductie in de geestelijke gezondheidszorg en de toename van verwarde personen niet bijster groot.
door Ron Kretzschmar
Je denkt inderdaad dat de bezuiniging op de geestelijke gezondheidszorg sinds 2012 de oorzaak ervan is dat veel mensen tussen de wal en het schip zijn geraakt en nu op straat ronddolen als ‘verward persoon’. Bauke Koekkoek, lector onbegrepen gedrag en samenleving aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en de Politieacademie, zag hoe de discussie hierover in de media geleidelijk aan werd voorzien van ‘imperfecte cijfers’ die een eigen rol zijn gaan spelen.
Imperfect, omdat de discussie niet meer over personen gaat, maar over meldingen bij de politie en bedden bij de GGZ. Hoewel hij de laatste zal zijn die beweert dat de ‘ambulantisering’, oftewel zorg aan huis in plaats van opname in instelling of kliniek, geslaagd te noemen is.
Term verwarrend
Als je zijn boek De kwestie verwarde personen verder leest, begrijp je dat ‘verward persoon’ een kreet is die zo langzamerhand alles aanduidt wat afwijkend gedrag vertoont, zowel ‘onbenullige meldingen als niet-onbenullige meldingen’. Ernstige gebeurtenissen, zoals de moord op voormalig politica Els Borst in 2015 door een psychiatrisch patiënt, veroorzaakten een hoop onrust. De term ‘verward’ werd verbonden aan ‘gevaarlijk’. Sindsdien wordt de term te pas en te onpas gebruikt in de media tot in de Tweede Kamer aan toe.
Een paar voorbeelden van wat werkelijk onder melding van een verward persoon kan vallen, lees je in de talrijke cases van het boek. Inderdaad, van een verwarde man met een verleden van geweld, maar ook van een eenzame vrouw die eerder om een praatje verlegen zat dan dat ze zichzelf van het leven wilde beroven. Of iemand die bezorgd 112 belt om te melden dat zijn ex-vrouw een crisis heeft, terwijl er weinig aan de hand blijkt te zijn, constateren toegesnelde hulpverleners.
Koekkoek schrijft het zo: ‘Op moment dat een (onbegrijpende) burger belt over een ander (onbegrepen) burger wordt de eerste burger ‘melder’ en de tweede ‘verward persoon’. Ter plaatse gekomen blijkt soms dat het precies andersom is’. Ondertussen loopt de teller in de statistieken van verwarde personen op. De auteur kiest daarom liever voor de beschrijving ‘onbegrepen gedrag’ wanneer het politiemeldingen betreft die een grote groep mensen aanduidt die het om één of andere reden (even) psychisch niet redden.
Bereikbaarheid zorg
Koekkoek constateert ook dat het lijkt alsof de burgers vreemd gedrag eerder melden bij de politie dan bij de zorginstanties met hun speciale meldpunten ‘zorg en overlast’. Dit komt omdat de zorgmeldpunten afnamen en men in plaats daarvan het alarmnummer 112 belt en zich al gauw laat doorverbinden met de politie wanneer men afwijkend gedrag in de buurt waarneemt. Waarop de media de indruk wekken dat de Nederlandse politie geen ‘boeven meer vangt’ want ze is druk met ‘loslopende gekken van straat te plukken’. Terwijl ondertussen de meldingen bij de politie gestaag blijven oplopen.
De media zullen er zoals altijd een rol in spelen, maar ook de politiek heeft haar steentje bijgedragen in de toenemende onbereikbaarheid van de zorg. Als gevolg van de decentralisatie, ‘bestuurlijke onmacht’ zoals dit in het boek wordt genoemd, raakte de landelijke overheid versnipperd waarna in veel gevallen de belangrijke vraag overbleef: wie doet nu precies wat? Wanneer je de moeite neemt wel eens het nieuws te volgen weet je dat dit niet alleen van toepassing is op het gebied van de psychische zorg.
De landelijke overheid gooide dus samen met een forse bezuiniging haar taken graag over de schutting van de gemeenten, wat resulteerde in benaderingen van zorg die niet meer op elkaar aansloten. Koekkoek is duidelijk: ‘Verantwoordelijk maken van de ruim 350 gemeenten die ieder afzonderlijk beleid ontwikkelt rond deze kwestie is vragen om problemen’.
Hierbij moet je beseffen dat onder andere het aanvragen van zorg is gedigitaliseerd en voor veel mensen te moeilijk. Met als gevolg minder zorg daar waar het nodig is. Wat je gerust een verontrustende ontwikkeling kan noemen, onlangs onderstreept door de Nationale Ombudsman Reinier van Zutphen, die in dagblad Trouw verzuchtte: ‘tegenwoordig verdwaalt zelfs de zelfredzame burger bij de overheid’.
Factoren verward gedrag
de auteur besteedt uitgebreid aandacht aan de factoren die veroorzaken dat iemand psychisch in de war kan raken. Waarbij opgemerkt dient te worden dat niet alle voor de hand liggende sociale risicofactoren als armoede, laaggeletterdheid, migratieachtergrond en hogere leeftijd eenduidig in die richting wijzen, maar hooguit samenhang tonen met verward gedrag. Maar in het boek wordt eveneens een onderzoek in Amsterdam beschreven van een paar jaar geleden dat uitwees dat er wel degelijk oorzakelijk verband kan bestaan tussen verward gedrag met eenzaamheid en armoede.
Ook sociale ongelijkheid lijkt een factor, met de opmerking dat niet iedereen ervan overtuigd kan worden dat er sprake is van grote ongelijkheid in ons land. Maar onderzoek in zo’n beetje alle Nederlandse gemeenten leidde wel degelijk tot significante samenhang tussen deze variabelen: hoe meer inkomensongelijkheid, hoe meer politiemeldingen.
Genoemde sociale factoren, in combinatie met het grote aantal afnemende betaalbare sociale huurwoningen en armoede door gestaag oplopende vaste lasten, veroorzaken dat op zich al kwetsbare mensen nog eens in een extra kwetsbare positie terecht komen. Scheiding, schulden en je staat voor je het weet op straat. Probeer dan maar weer eens een betaalbare huurwoning te krijgen.
Naar mijn mening is dat een belangrijke oorzaak van de verdubbeling van het aantal mensen dat in relatief korte tijd dakloos raakte, 40.000 op dit moment. Koekkoek schrijft over deze trend: ‘Gezien het grote aantal politiemeldingen (…) is het waarschijnlijk dat het woningtekort, en veranderende toewijzing door woningcorporaties, een belangrijke factor is’.
titel De kwestie verwarde personen
auteur Bauke Koekkoek
uitgave Paperback, 176 pagina’s
uitgeverij LannooCampus, 2019
prijs € 25,99
isbn 9789401462334
Een prima recensie van een voortreffelijk boek.
Het enige dat onderbelicht blijft is de rol van psychoactieve middelen bij “verwardheid”. Koekkoek benoemt in een voorbeeld drank. Tevens zegt hij dat mensen met verslavings-problematiek niet opgenomen zijn in de statistieken over de meldingen van verward gedrag.
Hij ziet over het hooft dat de in Nederland meest gebruikte psychoactieve middelen zijn psychofarmaca die worden voorgeschreven door artsen. Door te denken dat maatschappelijke problemen kunnen worden opgelost door een pil — en voor wie niet wil, een prik — dragen artsen bij aan de verwardheid van burgers.
Het redactielokaal van Ravage Webzine zit vol met verwarde personen,
leg eens uit Pieter…