‘Mijn werk is het verplaatsen van bergen’. Zo luidt een van de openingszinnen in Earth van de Oostenrijker Nikolaus Geyrhalter. De documentaire gaat over arbeiders die op zeven plekken in Noord-Amerika en Europa met hun machines door bergen breken, in de aarde graven en landschappen herinrichten. Dat alles om onze welvaart in stand te houden.
De film vangt aan met de boodschap dat de mens 156 miljoen ton gesteente en aarde per dag verplaatst. Dat maakt de menselijke soort tot de bepalende factor in de geologie van de aarde. Earth toont de resultaten van deze destructie, met beelden van landschappen die doen denken aan de maan of wellicht aan onherbergzame planeten.
Wie het werk van Geyrhalter kent, weet dat hij de schoonheid van het lelijke groots in beeld kan brengen. Zijn Homo Sapiens uit 2016 is een uitnemend voorbeeld hiervan. In zijn vorige documentaires waren de interviews summier, dit keer gaat hij uitvoeriger in gesprek met de werknemers die de machines bedienen. Zij zijn niet de slechteriken, en sommigen zijn filosofisch over de gevolgen van hun destructieve arbeid.
De bergen die verplaatst moeten worden zijn gesitueerd in de San Fernando vallei ten noorden van Los Angeles. Het prachtige landschap wat er was, is intussen door de gigantische bulldozers en graafmachines gedecimeerd tot een desolate vlakte. Nu kunnen er woningen, bedrijven en misschien een bioscoop gebouwd worden. De werklui betreuren wat er verloren is gegaan aan natuur, maar dat is nou eenmaal de prijs van de vooruitgang. Deze mantra keert vaak terug in de documentaire.
De grootste graafmachine die in de film te zien is, is honderden meters lang en creëert de langste tunnel ter wereld. Op de Brennerpas, de grens tussen Oostenrijk en Italië, gebeurt het. Dit is andere kost dan bijvoorbeeld tunnel boren onder het IJ in Amsterdam. Hier moet met men door vele kilometers hard gesteente rammen. En al dat puin moet afgevoerd worden. Je kan niet anders dan verbluft zijn door de menselijke vindingrijkheid van een dergelijk project.
Bij andere locaties die Geyhrhalter bezoekt, slaat de stille wanhoop toe. Dat is waar landschappen voor eeuwig vernietigd worden voor de winning van kolen of koper. Fascinerend en angstaanjagend is het segment in het Duitse Wolfbütte waar getoond wordt hoe kernafval diep in de aarde in oude zoutmijnen gestald wordt. De vaten kernafval worden bedekt met een dikke laag zout, ideaal om vocht te absorberen. Bij een grote overstroming kan het echter goed mis gaan. Er staat ons dan een milieuramp zonder weerga te wachten.
Het laatste deel van Earth speelt zich af in Fort McKay in Canada, op het grondgebied van de inheemse indianen. Al dertig jaar mogen er geen beelden van de intensieve oliewinning getoond worden. Geyhrhalter weet desondanks beelden te brengen, hoog geschoten met een drone. De locatie toont de totale vernietiging van wat ooit een aards paradijs was.
Het komt nooit meer goed met de mens en onze planeet, kan de conclusie van deze prachtige documentaire zijn. Aan de ene kant toont Geyrhalter de grandeur van het menselijk vernuft, aan de andere kant jaagt hij ons angst aan. Die onmiskenbare tegenpolen tekenen de genialiteit van deze regisseur.
Lessons of Love is een Poolse documentaire gemaakt door Malgorzata Goliszewska en Katarzyna Mateja en handelt over de eigenzinnige Jola. De 69-jarige vrouw is net ontsnapt uit een huwelijk met een gewelddadige en drankzuchtige echtgenoot. Kan Jola op haar leeftijd een nieuwe liefde vinden, is de grote vraag van deze innemende film.
Ze mag er nog wezen, in vol ornaat heeft ze de glamour van een Hollywood-ster. Jola heeft vele gezichten en een enorme overlevingsdrang wat haar tot een fascinerend persoon maakt. Opvallend hoe de maaksters bij een betrekkelijk simpel onderwerp meerdere lagen weten aan te brengen. Ouder worden en het naderende einde worden als zodanig niet benoemd in de documentaire.
De schokkende mededeling dat Jola al drie jaar met een tumor in haar baarmoeder rond loopt en er eindelijk iets aan gedaan moet worden, is niet meer dan een nuchtere vaststelling voor haar. Jola moet de operatie zien te overleven en een nieuw leven vinden. Lessons of Love is een tedere en prachtige ode aan de kostbaarheid van het leven.
Ulrik van Tongeren