Dat beelden meer zeggen dan woorden geldt zeker ook voor documentaires. De Italiaanse fotograaf Letizia Battaglia portretteert al ruim veertig jaar de Cosa Nostra, de maffia van Sicilië. Haar indringende foto’s tonen de dodelijke slachtoffers en hun nabestaanden. Shooting the Mafia is een biografische documentaire van Kim Longinotto over het bewogen leven van deze uitmuntende fotograaf. Vooral het amoureuze leven van Battaglia wordt uitvoerig uitgediept. Maar het zijn de briljante foto’s van haar die lang in het geheugen blijven nazinderen.
De film bevat nogal wat interviews, vooral met haar ex-minnaars. Het geheel is gelardeerd met persoonlijke filmpjes van Battaglia. Fragmenten uit Italiaanse films geven aan de documentaire een romantische zweem. Waar de film in uitblinkt, is het aan elkaar koppelen van nieuwsbeelden over de maffia en de foto’s van Battaglia. De foto’s van haar zijn bijna altijd intenser dan die bewegende beelden.
De slachtoffers van het maffiageweld liggen steevast voorover op hun buik, alsof ze van achteren neergeschoten zijn. In een opmerkelijk beeld, van waarschijnlijk een bewakingscamera, wordt getoond hoe iemand van achteren met twee schoten wordt neergeknald. Battaglia fotografeert de slachtoffers voordat ze door de politie met een laken worden bedekt. Het aangrijpendste beeld van de film is dat van een kind die voorover in een grote plas bloed ligt. De arme jongen was getuige van de moord op zijn vader.
Ander memorabel moment. In bewegende beelden zien we hoe een corpulente man die op de voorbank van een auto zit, is doorzeefd met kogels. Vervolgens zijn we er getuige van dat zijn lichaam moeizaam in een lijkkist wordt gepropt. Het tweede deel van Shooting the Mafia komt aan als een mokerslag. Onderzoeksrechter Giovanni Falcone wist honderden maffialeden achter de tralies te krijgen. Er worden momenten getoond van het massale proces warin de maffiosi berecht worden, gekooid aanwezig in de rechtszaal.
Een ander sleutelfiguur van de documentaire is Luciano Liggio, bendeleider van de Corleone clan. Uit de fragmenten over hem blijkt dat de man zichtbaar angstaanjagend is. Battaglia vertelt dat ze oogcontact met de man had die daarbij intimiderend en zelfbewust overkwam. Liggio knapte bovendien zelf zijn vuile werk op. Hij wist zich trouwens tientallen jaren te verstoppen. Dat de door de bevolking geliefde rechter Falcone gevaar zou lopen, is evident. Er zit een enorme suspense in de documentaire over hoe het zal aflopen met de man.
Letizia Battaglia was de eerste vrouwelijke fotograaf in de Italiaanse pers. Deze feministische en charismatische vrouw is nog steeds actief bezig met haar werk. Ze heeft nog voor een blauwe maandag in de politiek gezeten, maar dat werd geen succes. Grote vraag die niet aan bod komt is waarom ze niet vermoord werd door de maffia. Deze misdaadorganisatie kent immers geen erecode. Eer en respect zijn een verzinsel van geromantiseerde films over de maffia. De georganiseerde misdaad zwaait nog steeds onbarmhartig de scepter over de Italiaanse samenleving.
Andere grote aanrader op het IDFA die zondag op de slotdag nog wordt vertoond, is de documentaire Push van de Zweedse filmmaker Fredrik Gertten. Wereldwijd worden in grote steden de oorspronkelijke bewoners verdreven als gevolg van almaar stijgende woningprijzen. Van een volkswijk wordt zodoende een topbuurt gemaakt, de zogenoemde gentrificatie, waarna de modieuze hipsters het dan overnemen. Volgens de experts die in de film aan het woord komen, is die trend alweer een achterhaald fenomeen. De vastgoedmaffia en speculanten gebruiken het ontroerend goed om mee te speculeren.
Aan de hand van de speciale rapporteur voor adequate huisvesting, Leilani Farha van de Verenigde Naties, worden we meegenomen in een meeslepende tocht door de schimmige wereld van het internationale vastgoed. De problematiek is overal hetzelfde. Bewoners in vooral het centrum van grote steden worden geconfronteerd met gigantische huurverhogingen en zo gedwongen te verhuizen, raken zelfs dakloos. Er worden daarna dure appartementen of soms hele woonwijken neergezet die dan meestal leeg komen te staan. Speculatie-objecten waar goud aan verdiend wordt door durfkapitalisten. Deze handel in stenen loopt intussen in de triljoenen dollars.
Vraag is of locale bewoners een vuist kunnen maken tegen dat machtige grootkapitaal. Dergelijke organisaties strijden voor regelgeving en een betere bescherming van de huurder. Aan het eind van de documentaire vergadert Farha met burgemeesters van internationale steden. Of dat wat zal opleveren? Ondertussen zijn grote Europese steden als Londen en Brussel inderdaad speeltuinen voor de rijken.
Ulrik van Tongeren