De Tsjechische regisseur Ivan Passer maakte in 1965 zijn bitterzoete komedie Intieme Belichting (Intimate Lighting). Hij was in het midden van de jaren ’60 een van de filmmakers die profiteerden van de kortstondige sociale en culturele opbloei tijdens de Praagse Lente. Samen met zijn jeugdvriend Milos Forman schreef hij mee aan diens Love of a Blonde (1965) en The Firemen’s Ball (1967). Nadat deze films in 1968 verboden werden, vluchtten beide regisseurs naar de Verenigde Staten.
Passer regisseerde in zijn vaderland slechts twee films, de korte film A Boring Afternoon en de speelfilm Intieme Belichting, die geldt als een van de meesterwerken van de Praagse Lente. Het is een ogenschijnlijk simpel verhaal over de reünie van de vrienden Bambas en Peter. Op het platteland leeft muziekleraar Bambas (Karel Blazek) samen met zijn echtgenote, stiefmoeder en een sliert kinderen. Uit de grote stad komt de professionele muzikant Petr (Zdenek Bezusek) met zijn vrouw Stepa (Vera Kresadlová) op bezoek om muziek te maken en te genieten van de zomer.
De film laat de aankomst van Peter zien, de begrafenis, waar Bambas met zijn vader de overledene muzikaal herdenkt en een familiemaaltijd. De onvermijdelijke kater na een nacht vol drank luidt het einde van de film in. Intieme Belichting creëert geen schematische tegenstelling tussen de grote stad en het platteland. Subtiel wordt de desillusie van Bambas getoond die grote dromen had en nu gevangen zit in het provinciale leven. Daar wordt niet al te zwaarwichtig over gedaan.
De lichte toon van de vertelling betovert. Het is een plotloze film die bestaat uit een reeks hilarische en lyrische scènes. Passer riep tijdens de opnamen wanhopig uit hoe hij een film moest maken die nergens over ging. Grote kracht van de film is de terloopse wijze waarop het drama van het alledaagse leven zich ontvouwt. De onverwachte zijwegen die de vertelling in slaat, maken het tot een baken van spontaniteit. Het gebruik van niet-professionele acteurs helpt hierbij.
Het is verbijsterend dat de Tsjechische overheid deze tedere en levenslustige film twintig jaar lang verbood. Milos Forman had een grote carrière in de VS met films als Amadeus. Passer deed het bescheidener aan. Hij maakte sociaal-realistische komedies, een spionagefilm en in 1981 zijn tweede meesterwerk Cutter’s Way, een van de beste films uit de jaren ’80. Dat duistere en compromisloze drama over een invalide Vietnam-veteraan die in opstand komt tegen een corrupte rijkaard is mijlenver verwijderd van Intieme Belichting.
Een grotere tegenstelling is niet denkbaar. Het tekent wel de veelzijdigheid van Passer. Intieme Belichting is een film die je meteen weer moet herzien omdat er zoveel te genieten valt. De prachtige restauratie van de in betoverend zwart-wit opgenomen film maakt het tot een grote aanrader.
Ulrik van Tongeren