Als gevolg van zijn werkzaamheden voor de klimaatactiegroep Extinction Rebellion (XR) werd een werknemer van Defensie benaderd door inlichtingendiensten. Als klap op de vuurpijl werd zijn inzet voor XR ingeperkt door Defensie.
Mei 2014 begon ‘Bert’ (fictieve naam, red.) als parttime militair bij de Nationale Reserve. Hier hoopte hij een zinvolle bijdrage te leveren aan de maatschappij buiten zijn normale kantoorbaan om, nieuwe dingen te leren en zijn grenzen op te zoeken. Na een paar weken werkzaam te zijn geweest op de kazerne en in het veld kreeg hij zijn baret en kon beginnen bij zijn eenheid in Amsterdam.
Bert regelde met zijn reguliere werkgever dat hij jaarlijks twee tot drie weken onbetaald verlof kon opnemen om op inzet te kunnen, naast de trainingen die menig avond een weekend in beslag namen. Naast zijn werk en Defensie is hij zich altijd bewust geweest van het milieu en maakt hij zich zorgen over de klimaatverandering. Daar wilde hij iets aan doen.
Contactpersoon Extinction Rebellion
Op 10 maart 2019 nam hij met duizenden anderen deel aan een klimaatmars in Amsterdam. Bert kon zodoende zijn zorgen omzetten in een positieve verandering. In het najaar van 2018 kwam in Engeland de klimaatgroep Extinction Rebellion (XR) in het nieuws met hun declaration of rebellion. Ze voerden een aantal fotogenieke en confronterende acties op Londense bruggen en voor het Britse parlement.
De combinatie van ernst en creativiteit sprak Bert aan en na de klimaatmars besloot hij een openbare bijeenkomst van XR Amsterdam bij te wonen. Vervolgens hielp hij met het organiseren van een aantal acties in april vorig jaar waarbij hij ook namens XR als contactpersoon fungeerde voor de gemeente en politie. Een van die acties vond op Koningsdag in ‘Amersfoort aan Zee’ plaats, waarbij activisten van XR onder meer in het water sprongen.
Op woensdag 8 mei 2019 werd Bert op weg naar zijn werk in de bus aangesproken door een man in burgerkleding. Hij zat op een klapstoeltje in het middenpad tegenover de deur in het midden van de bus en stond op, sprak me aan toen ik van achterin de bus aan kwam lopen om uit te stappen bij de eindhalte. De man identificeerde zich als ‘Per’ van de politie, meldt onderzoeksbureau Jansen & Janssen.
Bert: „Nadat we de bus waren uitgestapt, overlaadde Per me met complimenten. Hij beweerde dat hij van de koning moest doorgeven hoe goed onze acties op Koningsdag waren georganiseerd, zo professioneel en dat zijn collega’s bij de politie zulke goede dingen over me hadden gezegd.”
De invalshoek van het gesprek van Per en een collega met Bert was dat ze XR wilden beschermen voor kwaadwillende mensen van buitenaf, zoals het soort mensen dat aannemers van windmolenparken terroriseren, en voor extremisme van binnenuit. Daarvoor zochten ze iemand met wie ze eens in de zoveel tijd konden afspreken om off the record te praten. Daarmee bedoelden ze afspraken in een openbare gelegenheid zoals een lunchcafé en niet met een wijkagent.
Het werd Bert snel duidelijk dat het bij deze gesprekken zou gaan om het doelgericht inwinnen van informatie, hoewel dit niet met zoveel worden door Per en zijn collega werd verwoord. „Ik antwoordde dat XR een open organisatie is en dat er daarom geen reden is om stiekeme dingen te doen. Ik vertelde hen over algemene organisatorische aspecten van de actiegroep, die ook op YouTube worden uitgelegd.”
Aan het eind van het gesprek heeft Bert nee gezegd op het maken van vervolgafspraken. „We schudden elkaar de hand ik hoopte dat daarmee de kous was afgedaan. Ik wilde geen informatie over XR aan de inlichtingendienst geven. Niet omdat ik het principieel tegen het werk van de inlichtingendiensten ben, maar omdat ik het vertrouwen van mijn mede-actievoerders niet wilde beschamen. Daarnaast wilde ik niet chantabel zijn.”
Onmogelijke werksituatie bij Defensie
Maar daarmee begon de echte ellende voor Bert pas echt. „Donderdag 16 mei 2019, na het gesprek, vond er een meerdaagse oefening plaats van mijn compagnie bij de Nationale Reserve. Aan het begin van de oefening sprak de sergeant veiligheid mij aan over het feit dat mijn betrokkenheid bij XR besproken zou worden binnen de staf. Ik ging ervan uit dat het wel goed zat. Ik was er per slot van rekening in een eerder stadium open over geweest en klimaatverandering is een ernstige zaak.”
Na het eindappel van een oefening op zaterdag 18 mei kwam de sergeant veiligheid naar Bert toe en vertelde hem dat de leiding van de compagnie had besloten dat hij niet meer betrokken mocht zijn bij XR. In een volgend gesprek op 10 juli 2019 werd Bert door de kapitein van zijn legereenheid te verstaan gegeven dat hij „signalen had ontvangen uit het hogere net”. Bert zou betrokken zijn bij een „criminele organisatie”.
„De kapitein zei dat lidmaatschap van een criminele organisatie grond was voor ontslag en betrok dat op Extinction Rebellion. Hij vergeleek de kwestie met militairen die ook geen lid kunnen zijn van motorbendes.” Volgens de kapitein zou demonstreren verboden zijn voor militairen. Hij noemde een paar redenen: „We hebben een voorbeeldfunctie, dus doen dat soort dingen niet, het bezorgt de politie werk, het veroorzaakt hinder en dat allemaal terwijl wij voor orde en veiligheid staan.”
Bert wees de kapitein echter op wetgeving die specifiek toestaat dat militairen mogen demonstreren. Artikel 33 Wet militair tuchtrecht laat dat het recht op organisatie of deelname aan een betoging specifiek in stand wordt gehouden wanneer dit plaatsvindt buiten militaire tijd om, buiten militaire locatie en zonder uniform.
Bert: „De kapitein stelde vervolgens dat er wellicht sprake zou zijn van extremistische opvattingen in verband met de toepassing van burgerlijke ongehoorzaamheid door XR. Wat op dat moment overigens nog tamelijk hypothetisch was omdat de acties van april 2019 niet verboden waren, maar zelfs werden gefaciliteerd door de overheid. Daarnaast had ik als individu alleen deelgenomen aan wettige demonstraties.”
„Omdat ik geen juridisch gedoe wilde, spraken we af dat ik niet langer als politiecontactpersoon actief zou zijn voor Extinction Rebellion, maar dat ik wel kon blijven deelnemen aan wettige demonstraties.” Uiteindelijk besloot Bert na de zomerstop op 1 september 2019 ontslag te nemen bij Defensie. Hij was er namelijk van overtuigd dat als hij in dienst was gebleven en ook openlijk XR was blijven steunen, vroeg of laat weer op het matje zou zijn geroepen, zou worden geweerd bij militaire inzet of een kazerneverbod zou krijgen.