Hoe bedrijven de coronacrisis creëren en runnen
Een dodelijke pandemie zwerft over de planeet en dwingt regeringen om vrijheidsbeperkende wetten aan te nemen. Maar het is niet de eerste keer dat achteraf blijkt dat de situatie schromelijk werd overdreven.
door Henk van der Keur & Lizzy Bloem
‘Het welzijn van het volk is altijd het alibi van tirannen’ — Albert Camus
Een dodelijke pandemie, zo vertellen de media ons, zwerft over de planeet en dwingt regeringen om vrijheidsbeperkende wetten aan te nemen. Nationale regeringen, transnationale instellingen en media spreken bijna allemaal met één angstaanjagende stem: blijf vooral binnen, geïsoleerd en veilig.
Er komen veel vragen bij ons op als we medio september de medische vakliteratuur analyseren. Moet in deze buitengewone situatie niet eerst een checklist met voor de hand liggende vragen worden afgelopen voordat we overgaan tot dit soort buitensporige maatregelen?
Zoals: klopt de officiële lezing over de ernst van de pandemie wel? Zijn de gevestigde belangen kritisch onderzocht? Hebben we onze leiders gevraagd of er nog een andere motivatie is dan altruïstische zorg voor het menselijk leven? Hoe zit het met vraagstukken over de fundamentele rechten van de mens en onze constitutionele vrijheden? Zijn de officiële cijfers in twijfel getrokken? Is er nog eens gekeken naar andere epidemieën en pandemieën, zoals de grieppandemieën van 1957 en 1968, of naar sterfgevallen door influenza in het ‘oude normaal’?
Het zijn zomaar wat vragen die onderzoekers kunnen stellen, maar die we nauwelijks tegenkomen bij politici en journalisten. Wel zien we veel leugens, bedrog en manipulatie ingegeven door bedrijfsbelangen.
De triomf van het beeld
De benadering van de coronacrisis door de media doet ons sterk denken aan de ervaringen van Henk van der Keur tijdens en na zijn deelname aan een fact-finding missie naar Irak een jaar na de Golfoorlog van 1991, en vooral aan de analyse in Triumph Of The Image: The Media’s War In The Persian Gulf, A Global Perspective, een boek uit 1992 dat in ons geheugen gegrift staat. [1] Het gaat hier om het diametrale verschil tussen het beeld dat wij door de media krijgen ingeprent en wat er werkelijk plaatsvindt.
Het voorwoord van Triumph Of The Image begint zo: ‘De triomf van beeld over werkelijkheid en rede is het thema van dit boek. Nieuwe communicatietechnologieën hebben het transport van beelden en woorden in real time mogelijk gemaakt naar honderden miljoenen mensen over de hele wereld. We dachten dat we getuige waren van de Golfoorlog toen we voor de tv zaten, gebiologeerd door de beelden. Maar de studies uit de vele landen die voor dit boek zijn samengesteld suggereren dat het niet de oorlog in de Perzische Golf was die we zagen, maar eerder beelden georkestreerd om een gevoel van triomf over te brengen en zo resultaten te bereiken die realiteit en rede nooit hadden kunnen bereiken.’
Bijna dertig jaar later worden we dagelijks geconfronteerd met angstberichten in kranten en op tv. We kijken naar de periodieke persconferenties van premier Mark Rutte en de deskundigen van het Outbreak Management Team (OMT) over de aantallen besmettingen met het coronavirus, of bedrijven moeten sluiten, en of we huisarrest krijgen of niet. Ingegeven door angst voor het coronavirus is het vertrouwen van veel burgers in Mark Rutte zo groot dat men bereid is offers te brengen en vrijheden in te leveren in ruil voor veiligheid.
Maar moeten we werkelijk zo bang zijn voor het coronavirus? Of draait het ook hier om de triomf van beeld over werkelijkheid en rede? Wordt hier in plaats van het beeld van triomf, het beeld overgebracht van angst en onveiligheid?
De verbanning van John Ioannidis uit de media
In onze zoektocht naar de feiten over de impact van het coronavirus stuiten we op het werk van de vooraanstaande epidemioloog John P.A. Ioannidis. Hij geldt als een grootheid binnen de medische wetenschap. De Stanford University professor is de auteur van enkele van de meest geciteerde tijdschriftartikelen in de medische geschiedenis. Zijn onderzoek in statistiek en geneeskunde heeft aantoonbaar de praktijk van de geneeskunde veranderd.
Uit een artikel uit 2010 in The Atlantic: ‘Ioannidis is waarschijnlijk één van de meest invloedrijke wetenschappers nog in leven.’ [2] Maar sinds de corona noodmaatregelen in de VS en Europa van kracht zijn geworden, vernemen we in de media vrijwel niets meer van zijn werk of zijn kritiek op het beleid.
Het monddood maken van John Ioannidis begint op 17 maart, als hij een opiniestuk publiceert in STAT, waarin hij stelt dat de gegevens over covid-19 nog niet voldoende zijn om de ware prevalentie – of de kans dat je met de ziekte wordt besmet – en het sterftecijfer van de ziekte vast te stellen. [3] Hij betoogt ook dat wetenschappers nog in het duister tasten of noodmaatregelen wel of niet werken, en wat de nevenschade van deze maatregelen zou kunnen zijn. Verder zegt hij dat een lockdown meer schade kan veroorzaken dan het virus zelf.
Vooral deze laatste opmerking komt Ioannidis op een storm van kritiek te staan die vooral gevoed wordt door een publicatie in de New York Times van diezelfde dag over een sensationeel rapport van Dr. Neil Ferguson van het Imperial College London. Het rapport waarschuwt dat een ongecontroleerde verspreiding van de ziekte maar liefst 510.000 sterfgevallen in Groot-Brittannië zou kunnen veroorzaken. Amerikaanse ambtenaren projecteren de cijfers op de Amerikaanse situatie en zeggen dat covid-19 tot 2,2 miljoen doden in de Verenigde Staten zou kunnen leiden. [4]
Drie dagen later meldt Ferguson via een redacteur in de Amerikaanse krant New York Times dat er in de VS met beperkte noodmaatregelen in het beste geval 1,1 miljoen doden zullen vallen. [5] Het rapport brengt een plotselinge verschuiving teweeg in de betrekkelijk ontspannen reactie van overheden op het virus. Het heeft grote invloed op het beleid in de Verenigde Staten, in het Verenigd Koninkrijk, en andere Europese landen, waaronder Nederland. Het uitoefenen van de meest normale beroepen wordt ineens verboden. Vele honderden miljoenen mensen worden heel plotseling door lockdowns geïsoleerd. Van dat woord en deze beleidsmaatregelen hadden we voorheen zelfs nooit eerder gehoord.
De storm van kritiek op de bevindingen van John Ioannidis moet dus vooral tegen deze achtergrond worden gezien en begrepen. Voor voorstanders van de lockdown kwam Ioannidis argument dat de gegevens over zowel het virus als de lockdowns onvoldoende waren neer op ‘niets doen’. Later komen we hier op terug.
De carrière van een lockdown-professor
Het is niet de eerste keer dat Dr. Neil Ferguson met sensationele voorspellingen komt, waarbij achteraf blijkt dat ze schromelijk zijn overdreven. Hij doet dat bij de uitbraak van mond- en klauwzeer in 2001, de Creutzfeldt-Jakob ziekte (gekkekoeienziekte) in 2002, bij de vogelgriep in 2005 en de varkensgriep in 2009. Bij mond- en klauwzeer voorspelt hij 150.000 doden, terwijl later blijkt dat het er minder zijn dan 200. Bij Creutzfeldt-Jakob voorspelt hij dat er tegen 2080 150.000 mensen kunnen zijn gestorven; in het Verenigd Koninkrijk zijn er slechts 177 doden. Bij de varkensgriep berekent hij 65.000 Britse doden, in werkelijkheid zijn dat er 457. [6]
In 2005 zegt Ferguson dat tot 200 miljoen mensen kunnen worden gedood door vogelgriep. Hij vertelt aan een journalist van de Britse krant The Guardian dat ‘ongeveer 40 miljoen mensen in 1918 in de Spaanse griepuitbraak stierven […] Er zijn nu zes keer meer mensen op de planeet, dus je zou het kunnen opschalen naar zo’n 200 miljoen mensen’. [7] Uiteindelijk sterven tussen 2003 en 2015 wereldwijd 440 mensen aan de ziekte. [8] Met zo’n CV snappen we überhaupt niet hoe de New York Times de covid-19 cijfers van Ferguson serieus heeft kunnen nemen. Hoe komt het dat deze man publicatieruimte krijgt en John Ioannidis niet?
Neil Ferguson was een vooraanstaande adviseur van de Scientific Advisory Group for Emergencies (SAGE), de Britse OMT. Tot hij in mei moest opstappen omdat zich niet hield aan de beperkingen van de lockdown die hij zelf geëffectueerd had.
Ferguson’s Imperial College is sinds de lockdown-maatregelen in maart één van de twee leveranciers van de statistische modellen die in het westen worden gebruikt om de verspreiding van het coronavirus in Europa en de VS te ‘voorspellen’ en te reageren op de verspreiding van de ziekte. Het tweede model is ontwikkeld door de Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME) van de Washington University in Seattle.
Beide groepen danken hun bestaan mede aan genereuze financiering door de Bill and Melinda Gates Foundation die miljarden dollars winst maken op vaccins en andere geneesmiddelen voor de behandeling van het coronavirus. [9] Van 2006 tot 2018 investeert deze stichting een indrukwekkend bedrag van 184.872.226,99 dollar in de modeling operations van Ferguson’s Imperial College. [10]
Belangenverstrengeling in de media
Tien jaar geleden wordt in de pers nog gemeld dat een derde van de deskundigen die de WHO (Wereldgezondheidsorganisatie) adviseren over de varkensgriep conflicterende belangen heeft. [11] Inmiddels kennen ook de media zelf die belangenverstrengeling.
Columbia Journalism Review (CJR) schrijft in augustus: ‘Aangezien filantropen steeds meer de financieringslacunes bij nieuwsorganisaties opvullen [..] is een onderbelichte zorg hoe dit de manier waarop redacties verslag uitbrengen over hun weldoeners zal beïnvloeden. Nergens is deze zorg groter dan bij de Gates Foundation, een toonaangevende donor van redacties en een frequent onderwerp van gunstige berichtgeving.’
CJR onderzoekt bijna twintigduizend charitatieve subsidies van de Gates Foundation (tot eind juni) en constateert dat er meer dan 250 miljoen dollar gaat in de richting van de journalistiek. De lange lijst van begunstigden bevat onder meer de BBC, NBC, Al Jazeera, ProPublica, National Journal, The Guardian, Univision, Medium, The Financial Times, de Neediest Cases Fund van de New York Times, The Atlantic, Washington Monthly, Le Monde, en journalistieke organisaties zoals het Pulitzer Center on Crisis Reporting, de National Press Foundation en de International Center for Journalists. [12] Onze nationale media nemen deze bronnen meestal één op één over.
In maart en april, aan het begin van de pandemie, bestaat er volgens Ioannidis dus onzekerheid over twee cruciale stukjes informatie over covid-19: hoeveel het voorkomt onder de bevolking (prevalentie) en de sterftekans wanneer je geïnfecteerd raakt (infectie-sterftecijfer – IFR). Aanvankelijk was deze IFR 0,5 tot 1 procent. [13]
In een eerste studie in april blijkt de sterftekans al veel lager te liggen. Uit dat onderzoek van Ioannidis samen met 16 andere wetenschappers komt naar voren dat er een verkeerde aanname was over het voorkomen van covid-19 onder de bevolking. Er blijken al veel meer mensen immuun dan vooraf was aangenomen, waardoor de sterftekans wanneer je geïnfecteerd raakt een stuk lager blijkt te zijn, slechts ongeveer 0,17 procent. [14]
In juli komt Ioannidis met een eerste meta-analyse waarin hij de sterftecijfers afkomstig van verschillende onderzoeksgroepen vergelijkt. Deze studie bevestigt het veel lagere infectie-sterftecijfer (IFR). [15] Deze is vergelijkbaar met de sterftekans in eerdere griepepidemieën, en waarbij zich net als bij covid-19 ook ernstige complicaties kunnen voordoen.
Het ingebeelde en werkelijke sterftecijfer
De beeldvorming in de media over de ernst van het coronavirus staat niet in verhouding met de realiteit. In maart wordt in de media foutief beweerd dat het infectie-sterftecijfer (IFR) volgens de WHO boven de 3 procent zou liggen. Hiermee scheppen ze het beeld dat covid-19 compleet anders is dan de normale griep. Deze beeldvorming leeft nog steeds, terwijl wetenschappers al in april duidelijk maken dat het werkelijke percentage tussen de 0,1 en 0,2 ligt. Het coronavirus is dus lang niet zo dodelijk als in de media en door de politiek wordt gepresenteerd. Dat neemt niet weg dat bejaarden met onderliggend lijden, obesitaspatiënten, en andere risicogroepen wel ernstig ziek kunnen worden van het virus en beschermd kunnen en moeten worden.
Onder stilzwijgen van de media publiceert de WHO medio oktober de jongste update van de metastudie van John Ioannidis. Hij bekeek 61 studies uit de hele wereld naar prevalentie en naar het aantal geregistreerde covid-19 sterfgevallen per gebied en berekent de lokale IFR. De uitkomst is een IFR die varieert tussen 0 en 1,63 procent, met een mediaan cijfer van 0,27 procent. [16] Deze cijfers zijn vergelijkbaar met de grieppandemieën van 1957 en 1968. [17]
Het is notabene Kary Mullis, de uitvinder van de Polymerase Chain Reaction (PCR) technologie zelf, die deze techniek als ongepast beschouwt om een virale infectie op te sporen. De reden is dat het beoogde gebruik van de PCR om het toe te passen als een productietechniek, in staat is om RNA-sequenties miljoenen en miljarden keren te repliceren, en niet als een diagnostisch instrument om virussen te detecteren. [18]
Toch wordt het beleid voor een groot deel afhankelijk gemaakt van het aantal positieve PCR-testen. Er is echter inmiddels een indrukwekkende lijst literatuur, veelal technisch van aard, waarom deze test veel vals-positieve uitslagen geeft. [19, 20, 21, 22] Daarnaast zoekt de test naar aanwezige virusdeeltjes, maar dat zegt niets over het feit of iemand ziek of besmettelijk is. Waarschijnlijk kun je hoge cijfers zelfs positief interpreteren: dat steeds meer mensen immuun zijn geworden zonder ziek te zijn geweest.
Het censureren van onafhankelijke medici
Bij zulke verstrekkende maatregelen van overheden zou de behoefte aan controle van het overheidsbeleid groot moeten zijn, maar er is zelfs minder tolerantie voor oppositie dan normaal. Wie het werk van Neil Ferguson in twijfel trekt, ontmoet meestal diepe minachting. En andersom wordt professor Sunetra Gupta in Oxford bedolven onder woedende reacties wanneer zij het artikel publiceert waarin wordt gesteld dat het model van het Imperial College het percentage van de bevolking dat al besmet is ernstig heeft onderschat. [23]
Overal in de wereld vonden afgelopen zomer acties plaats van honderden artsen en medische wetenschappers. Ze stellen het medische wanbeleid aan de kaak en pleiten voor zo snel mogelijke heropening van de scholen en alle economische activiteiten. Opnames die worden geplaatst op YouTube of Facebook worden verwijderd.
Zo is er bijvoorbeeld 27 juli een persconferentie van ‘America’s Frontline Doctors’ op de trappen van het Amerikaanse Hooggerechtshof in Washington, DC. Het evenement wordt live gestreamd op Facebook en wordt gecensureerd als onjuiste informatie nadat het binnen enkele uren 17 miljoen keer is bekeken. De groep artsen verklaart dat vele duizenden artsen het zwijgen is opgelegd. Het Amerikaanse volk mag het goede nieuws niet horen dat er voor veruit de meeste patiënten behandeling mogelijk is. De artsen vertellen dat ze honderden patiënten hebben behandeld, waarvan niemand is overleden. Ook kunnen er maatregelen en medicijnen worden genomen ter preventie van covid-19. [24, 25]
Britse OMT verkoopt angst en lockdowns
De huidige belangrijkste adviseur binnen Scientific Advisory Group for Emergencies, Patrick Vallance, heeft een aandeel van 600.000 pond in een bedrijf dat covid-19 vaccins ontwikkeld voor de Britse regering. [26] Inmiddels blijkt dat twaalf tot veertien van de twintig belangrijkste adviseurs binnen SAGE conflicterende belangen hebben. Verder blijkt dat de deskundigheid vooral bestaat op het terrein van statistische modellering en gedragsmanipulatie. [27]
The Centre for Evidence-Based Medicine (CEBM) in Oxford wijst op de onjuiste prognoses van SAGE die begin november hebben geleid tot de tweede lockdown in het Verenigd Koninkrijk. De getoonde cijfers, uitgezonden op de nationale tv op 31 oktober, worden later naar beneden bijgesteld. Het te verwachten dodental is veel te hoog ingeschat. De twee belangrijkste bestuurders van SAGE – Vallance en Whitty – moeten op 3 november verschijnen voor de Science and Technology Committee, waar Vallance spijt betuigt dat hij mensen angst heeft aangejaagd. [28, 29]
Professor Carl Heneghan en Dr Tom Jefferson van het CEBM in Oxford schrijven in The Telegraph: ‘De foute gegevens in deze pandemie zijn aanzienlijk: de aantallen mensen die gaan sterven worden voortdurend overschat, covid-19 sterfgevallen worden verkeerd gecategoriseerd, en de impact op ziekenhuizen wordt overdreven.’ [30]
Door de fouten die de media maar blijven maken, zijn we de corrupte covid-19 adviseurs van de overheden gaan zien als onze redders in nood die ons vertellen dat we moeten wachten op een vaccin dat ons gaat redden.
Kamran Abbasi, de hoofdredacteur van de British Medical Journal, verwoordt het als volgt:
‘De reactie van het Verenigd Koninkrijk op de pandemie is te sterk afhankelijk van door de overheid gekozen wetenschappers en andere deskundigen met zorgwekkende concurrerende belangen, waaronder deelname in bedrijven die covid-19 diagnostische tests, behandelingen en vaccins produceren. Regeringsmedewerkers zijn in staat om wetenschap te negeren of krenten uit de pap te halen — een andere vorm van misbruik — en zich over te geven aan concurrentiebeperkende praktijken die hun eigen producten en die van vrienden en medewerkers begunstigen.
Hoe kan de wetenschap worden beschermd in deze uitzonderlijke tijden? De eerste stap is volledige openbaarmaking van concurrerende belangen van de overheid, politici, wetenschappelijke adviseurs, en benoemden, zoals de hoofden van test en trace, diagnostische test inkoop, en vaccinlevering. De volgende stap is volledige transparantie over besluitvormingssystemen, processen en weten wie waarvoor verantwoordelijk is. [..]
Politisering van de wetenschap is eerder in de geschiedenis enthousiast ingezet door enkele van de ergste autocraten en dictators, en het is nu helaas gemeengoed in democratieën. Het medisch-politieke complex neigt naar onderdrukking van de wetenschap om de machthebbers te verheerlijken en te verrijken. En, als de machtigen succesvoller, rijker en verder bedwelmd met macht worden, worden de ongemakkelijke waarheden van de wetenschap verzwegen. Als goede wetenschap wordt onderdrukt, sterven er mensen.’ [31]
Naar een omgekeerde lockdown
Medici maken zich ernstige zorgen over de schadelijke fysieke en geestelijke gezondheidseffecten van het heersende covid-19 beleid. Ze waarschuwen dat een langdurige lockdown armoede, groeiend alcoholisme en drugsgebruik, sterfte, stijging van zelfmoorden, en toenemende onbehandelde medische problemen veroorzaken. Onafhankelijke wetenschappers waarschuwen ons ook voor economische depressie, exploderende staatsschuld, verloren bedrijven en middelen van levensonderhoud, en geweld.
Ook het World Food Program maakt zich zorgen en schat dat 265 miljoen mensen wereldwijd in hongersnood terecht kunnen komen als gevolg van lockdown-gerelateerde verstoringen in de voedselvoorziening. Een studie over pandemisch gerelateerd banenverlies in de VS voorspelt 815.000 extra sterfgevallen in de komende 10 tot 17 jaar. [32] Het zijn dingen waar het publiek volgens de politiek kennelijk gewoon mee moet leven, want een evaluatie en reflectie van lockdowns lijkt uit te blijven.
De inzichten over het coronavirus zijn sinds maart sterk gegroeid. Kwetsbare mensen zijn duizend maal meer gevoelig dan gezonde mensen, en die laatste groep is zelfs minder gevoelig voor corona dan voor griep. De immuniteit voor het coronavirus bouwt zich op, waardoor het risico op besmetting voor iedereen, inclusief de kwetsbaren daalt.
Aan de hand van het lagere sterftecijfer komen John Ioannidis en collega’s van Stanford en Oxford tot een andere benadering van de covid-19 pandemie. Deze aanpak is gebaseerd op ‘reële’ feiten over covid-19, die het medisch-politieke complex verzwijgt. Deze wetenschappers van over de hele wereld, die hun carrière hebben gewijd aan het beschermen van mensen, raden een aanpak aan die ze Gerichte Bescherming (Focused Protection) noemen.
Ze pleiten voor een omgekeerde lockdown, waarbij diegene die het nodig hebben worden beschermd, en de rest van de populatie zich vrij kan bewegen. Zo kan de ziekte zich natuurlijk verspreiden voor de opbouw van groepsimmuniteit, zoals bij alle epidemieën normaal is. De positieve boodschap van deze medici staat in schril contrast met de dystopie waarin we nu leven.
Henk van der Keur heeft een eigen blog.
noten:
1. Triumph Of The Image: The Media’s War In The Persian Gulf, A Global Perspective; Westview Press, 1992. Edited by Hamid Mowlana, George Gerbner, and Herbert I. Schiller;
2. Freedman, David H.; The Atlantic, November 2010; Lies, Damned Lies, and Medical Science;
3. Ioannidis, John P.A.; STAT March 17, 2020; A fiasco in the making? As the coronavirus pandemic takes hold, we are making decisions without reliable data;
4. Landler, Mark and Castle, Stephen; New York Times, March 17, 2020; Behind the Virus Report That Jarred the U.S. and the U.K. to Action;
5. Kristof, Nicholas; New York Times, March 29, 2020; The Best-Case Outcome for the Coronavirus, and the Worst;
6. Fund, John; National Review, May 6, 2020; ‘Professor Lockdown’ Modeler Resigns in Disgrace;
7. Sturcke, James; The Guardian, Sep 30, 2005; Bird flu pandemic ‘could kill 150m’;
8. Cumulative number of confirmed human cases for avian influenza A(H5N1) reported to WHO, 2003-2015;
9. Engdahl, F. William; Global Research, April 29, 2020; The Dubious COVID Models, The Tests and Now the Consequences;
10. https://donations.vipulnaik.com/donee.php?donee=Imperial+College+London
11. The Canadian Press, June 4, 2010; Journal says WHO flu advisers had conflict of interest;
12. Schwab, Tim; Columbia Journalism Review, Aug 21, 2020; Journalism’s Gates keepers;
13. Covid-19: death rate is 0.66% and increases with age, study estimates (01 April 2020)
14. Bendavid, Eran et al; medRxiv April 30, 2020; COVID-19 Antibody Seroprevalence in Santa Clara County, California;
15. Ioannidis, John; medRxiv July 14, 2020; The infection fatality rate of Covid-19 inferred from seroprevalence data;
16. Ioannidis, John P.A.; Bulletin of the World Health Organization (BLT.20.265892), October 14, 2020; Infection fatality rate of COVID-19 inferred from seroprevalence data;
17. Swiss Policy Research, Nov 12, 2020; Studies on Covid-19 Lethality;
18. Farber, Celia; Uncover DC, April 7, 2020; Was the COVID-19 Test Meant to Detect a Virus?
19. Jefferson, Tom, et al; The Centre for Evidence-Based Medicine, August 5, 2020; Are you infectious if you have a positive PCR test result for COVID-19?
20. Torsten Engelbrecht and Konstantin Demeter, Off-Guardian, Jun 27, 2020; Covid-19 PCR Tests are Scientifically Meaningless;
21. Swiss Policy Research, Oct 4, 2020; The Trouble With PCR Tests;
22. Falend PCR testbeleid: brandhaard zelf gecreëerd;
23. Gupta, Sunetra; Op-Ed Daily Mail, Oct 30, 2020; A contagion of hatred and hysteria: Oxford epidemiologist Professor Sunetra Gupta tells how she has been intimidated and shamed for backing shielding instead of lockdown;
24. Rev, Jul 27, 2020; America’s Frontline Doctors SCOTUS Press Conference Transcript;
25. Swiss Policy Research, Oct 14, 2020; The importance of covid prophylaxis;
26. Peat, Jack; The London Economic, Sep 24, 2020; UK’s chief scientific adviser has £600k shareholding in firm contracted to develop vaccines;
27. Harcombe, Zoë; SAGE conflicts of interest, November 9, 2020;
28. Howdon, Daniel, Henegan, Carl; The Centre for Evidence-Based Research, Oxford University, Nov 2, 2020; SAGE models overestimation of deaths;
29. Young, Toby; Lockdown Sceptics, Nov 2, 2020; Where Did SAGE Get 4,000 Deaths a Day?
30. Henegan, Carl, Jefferson, Tom; The Telegraph, 05 nov 2020; The Government’s use of data is not just confusing – the errors are positively misleading;
Jones, Will; Lockdown Sceptics, Nov 6, 2020; Government Slammed By Experts For Repeated Failings on Data Used For Lockdown;
31. Abbasi, Kamran, BMJ Nov 13, 2020; Covid-19: politicisation, ‘corruption’, and suppression of science;
32. Anthem, Paul; World Food Program, April 16, 2020; Risk of hunger pandemic as coronavirus set to almost double acute hunger by end of 2020;