Crazy, Not Insane van de Amerikaanse documentairemaker Alex Gibney geeft een verontrustende blik op de redenen waarom moordenaars hun werk doen. Psychiater Dorothy Lewis is gespecialiseerd in onderzoek naar seriemoordenaars. Haar methode van onderzoek was en is nog steeds controversieel omdat ze zoekt naar de mens achter de daders. Ze gelooft dat moordenaars niet worden geboren, maar worden gemaakt. Traumatische ervaringen zoals seksueel misbruik en geweld uit de jeugd van dergelijke daders zouden ten grondslag liggen aan hun daden.
In de jaren ’70 begon Lewis met haar werk als forensisch psychiater. Met archiefbeelden en door haarzelf gemaakte video- en geluidsopnamen worden we door de macabere wereld van de seriemoordenaar geleid. Gibney is een regisseur die in zijn beste documentaires een expressionistische stijl hanteert. Hier doet hij dat met zwart-wit animaties waarin de beschadigde psyches van de moordenaars voorbij komen. Het materiaal is vooral afkomstig uit de jaren ’80 en ’90.
Lewis behandelt een aantal geruchtmakende zaken, Arthur Shawcross en Ted Bundy krijgen speciale aandacht. De kennismaking met deze twee is behoorlijk huiveringwekkend. Shawcross lijkt voortdurend te slapen; de man doodde elf vrouwen en at hun vagina’s op. Bundy, die dertig vrouwen vermoordde, is charmant en maakt een intelligente indruk. Deze moordenaar zou een gelukkige jeugd hebben gehad volgens experts.
In het laatste interview dat Lewis met Bundy maakte wordt dat onderuit gehaald. Diens jeugd werd gekenmerkt door sadistisch geweld van zijn vader. Dat seriemoordenaars vaak meerdere persoonlijkheden hebben is een belangrijk element. Hersenbeschadigingen schijnen ook een belangrijke rol te spelen, dat zou een kortsluiting in hun hersenen veroorzaken. Opvallend fragment is die waarin een man aan het woord komt die executies uitvoert. Normale man zou je denken, maar toch…
De film gaat diep in op de neurologische en psychologische storingen van moordenaars. Ze zijn geestelijk gestoord. Dat is geen goed praten van hun verschrikkelijke daden. In het laatste deel van de documentaire gaan Lewis en Gibney in op de doodstraf, beiden zijn tegen. Er is een tendens in het Amerikaanse rechtssysteem om moordenaars te executeren. Decennia lang onderzoek wordt zo teniet teniet gedaan. Lewis tegenwerping is dat deze gestoorde mensen bestudeerd moeten worden. Ze noemt de nieuwe executies een terugkeer naar de Middeleeuwen.
De klinische psychologe Catherine Yeager geeft commentaar op de materie en het werk van Lewis, fascinerende opmerkingen in de kantlijn. Wanneer Lewis in beeld komt zien we een vrolijke vrouw met galgenhumor. Dat is natuurlijk een overlevingsstrategie tegenover de gruwelwereld van de seriemoordenaar. Crazy, Not Insane is een eindeloos fascinerende documentaire.
Aan het begint stelt Lewis de vraag waarom bepaalde mensen moorden. Iedereen zou dat in sommige situatie kunnen doen, zegt ze. Verontrustend. Er komen heel wat shockerende momenten langs. Maar het meest onthullende is het interview met het jonge meisje Mary die meerdere persoonlijkheden heeft. Er was veel te doen bij de makers of dat wel in de documentaire opgenomen zou moeten worden. De inmiddels volwassen Mary gaf toestemming. Dit fragment zorgt meer dan andere momenten voor slapeloze nachten.
Ulrik van Tongeren