De kracht van verhalen

Een samenleving zonder een groot verbindend verhaal valt uiteen. Hoe wij hier ook samen kwamen is een veelomvattend, persoonlijk en overtuigend pleidooi van een belangrijke stem in Nederland.

     door Hans Beerends

Kathleen Ferrier (Suriname, 1957), dissident en kritisch Tweede Kamerlid voor het CDA van 2002 tot 2012, werkte als docent Spaanse en Portugese taal en letterkunde in Latijns- Amerika en Hongkong. In haar werk als docente, politicus, politiek activist en publicist ervoer zij hoe verhalen van onderdrukte groepen een verbindende kracht kunnen zijn bij het streven naar een rechtvaardige maatschappij. In haar geschrift Hoe wij hier ook samen kwamen geeft zij talloze voorbeelden van deze verbindende kracht.

Haar verhaal is in feite een verder uitgewerkt essay van de Anton de Kom-lezing die zij gaf in 2019. De Surinamer De Kom is voor haar een voorbeeld van een man die door het vertellen van verhalen over het slavernijverleden van Suriname, mensen bewust maakte van hun verleden en heden. De Nederlandse koloniale overheid moest niets hebben van De Kom’s activiteiten en zette hem in 1933 op de boot naar Nederland. Daar ging hij door met het geven van lezingen en het schrijven van zijn belangrijkste boek Wij slaven van Suriname.

Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in 1940 sloot De Kom zich aan bij het verzet. In 1944 werd hij door de Duitsers gearresteerd, naar een Duits concentratiekamp gestuurd waar hij een jaar later overleed. Het boek Wij slaven van Suriname was lange tijd vrij onbekend in Nederland maar rond de eeuwwisseling kwam er meer aandacht voor. Sinds 2002 wordt er jaarlijks een Anton de Kom-lezing gehouden in het Verzetsmuseum in Amsterdam.

Kathleen Ferrier gaat in haar geschrift uitgebreid in op de maatschappelijke betekenis van de verhalen vertellende De Kom In andere hoofdstukken van Hoe wij hier ook samen kwamen vertelt zij hoe zij ook in Brazilië, Chili en Hongkong, alsmede in haar geboorteland, verhalen een grote rol speelden.

Dat begon al in Suriname waar ze als kind verhalen aanhoorde over al haar voorouders die hetzij als slaaf gemaakt uit Afrika of als arbeidscontractant uit India in Suriname aankwamen. Mooi is ook het verhaal dat in de familiekring de ronde deed, dat de familie Ferrier en vergelijkbare families, behoorden tot de allersterksten omdat zij afstamden van mensen die slavernij, contractarbeid en mensenhandel overleefd hadden. Haar ouders, een lerarenechtpaar, behoorden duidelijk tot de allersterksten. Ze waren beiden politiek actief en haar vader, Johan Ferrier, werd in 1975 de eerste president van Suriname.

In Chili, tijdens de dictatuur van Pinochet, organiseerde Kathleen Ferrier groepsbijeenkomsten voor vrouwen uit arme buurten waarbij wederom verhalen een grote rol speelden. Zo vroeg zij een vijftigtal vrouwen op te schrijven of te vertellen wat hun grootste droom was. Die droom bleek een toilet in huis. Die eenvoudige wens leidde tot een maatschappelijke actie met als einddoel een toilet. Na dit succes eiste de, inmiddels goed georganiseerde groep, van de militaire overheid straatverlichting. Ook dat lukte.

Dat onderdrukte mensen via verhalen elkaar moed konden inspreken, elkaar inspireren en positieve toekomstbeelden konden neerzetten, werd nu voor iedereen duidelijk. Maar ook de dictatoriale overheid kon met verhalen haar macht uitbreiden, alleen al door censuur. Censuur maakte dat kritische teksten in liederen, gedichten en verhalen verboden werden. In plaats daarvan kregen alleen Chileense propagandaverhalen van het regime nog een plaats.

Maar de opstandige vrouwen en mannen gaven de moed niet op. Via verhalen, voorzichtig door gegeven, bleef de oppositie overeind. De kracht hiervan wordt prachtig weergegeven door een aangehaald citaat van de dichter Pablo Neruda: ‘Je kunt wel alle bloemen afknippen maar de lente hou je niet tegen’

Dezelfde kracht maakte Kathleen mee in Hongkong waar zij de zogeheten Paraplu-demonstraties meemaakte. De demonstranten die zich keerden tegen de annexatieplannen van China werden, tot verbijstering van China, sterker en sterker. Maar ook Xi Jinping, de president van China, had een verhaal. Hij reageerde met de Grote Chinese Droom die er toe zou leiden dat alle mensen in de wereld er beter van zouden worden. Het brengt Kathleen tot de verzuchting: ‘Een goed verteller kan ook een heel verkeerd verhaal vertellen’.

In 2018, na vijf jaar buitenland, keerde Kathleen terug naar een veranderd Nederland. Mensen blijken naar binnen gericht, levend in eigen bubbels, de polarisatie tussen links en rechts en de afstand tussen overheid en burgers was toegenomen. De taal van de overheid is kil, bureaucratisch, afstandelijk en juridisch. Ze sympathiseert met de Black Lives Matter beweging maar waarschuwt ook voor het eendimensionale identiteitsdenken waarbij elke zwarte gezien wordt als slachtoffer en elke witte als uitbuiter. Als mensen elkaars taal niet meer (willen) verstaan, wordt elke vooruitgang geblokkeerd.

Ook ergert zij zich aan het toenemende zwijgen en wegkijken bij ambtelijke en partijpolitieke schandalen. Zij roept in het laatste hoofdstuk iedereen op zich te laten horen. Ze eindigt, geheel in de geest van haar verhalen, met een pleidooi: ‘Ieder van ons heeft macht door taal, zwijgen kan niet meer’.

titel  Hoe wij hier ook samen kwamen
auteur  Kathleen Ferrier
uitgave  Paperback, 76 pagina’s
uitgever  Balans, 2020
prijs  12,50 euro
isbn  9789463821193