In de onlinereeks Unleased van het Internationaal Filmfestival Rotterdam, in de lichting 1990-1999, bevindt zich de grensverleggende Russische film Ilych’s Gate van regisseur Marlen Khutsiev. Het gaat over drie fictieve vrienden, begin twintigers, die na hun militaire dienst hun plaats proberen te vinden in de Russische maatschappij.
Het verhaal speelt zich af begin jaren ’60 in Moskou. Fantastisch is het openingsshot van de film waarin de drie vrienden in hun soldatenuniformen door de natte straten van de stad lopen. Er zijn vele scènes met de drie wandelend door Moskou, ze doen het graag in de nacht. Het gepraat van de jonge mannen is vaak in de vorm van monologen. Hoop, illusies en teleurstellingen schemeren door in deze gesprekken.
Hun vaders stierven tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ilyich’s Gate is een sfeerrijk en onvergetelijk gedicht over de Russische hoofdstad. Het levert tevens met een documentaire filmstijl een beeld van de snel veranderende Russische samenleving. De hectiek van de grote stad, fabrieken draaien op volle toeren, de mensen werken hard. Toch is dit geen propaganda maar ware filmkunst.
Begin jaren ’60 is een tijd waarin de bevolking zich herpakt na de heerschappij van Joseph Stalin. Nikita Chroesjtsjov heeft hem opgevolgd, er is sprake van een periode van dooi. Enige vrijheid voor jongeren. Sergei, gespeeld door Valentin Popov, is het belangrijkste personage. Hij leeft bij zijn moeder thuis, werkt in een fabriek achter een dashboard en heeft altijd een dichtbundel op zak.
Op de dag van de arbeid ontmoet hij Anya waar hij zijn toekomst mee wil opbouwen. Regisseur Khutsiev schreef het filmscenario samen met de 23-jarige dichter Gennady Shpalikov. Dat jeugdige levensgevoel is ontegenzeglijk de grote kracht van de film. Misschien komt de jeugd in de film braaf over, het was toen baanbrekend om vrijmoedige jonge mensen te tonen.
Grappig dat tijdens een feestje van de jongeren een grote schaal aardappelen op tafel het hoogtepunt van de avond is. Het jeugdige elan en de bravoure waarmee de film is gemaakt zijn betoverend. Met de zwiepende camera van Margarita Pilikhina is op alle mogelijke niveaus een vloeiende filmstijl gecreëerd. In zwart-wit geschoten zijn de straten van Moskou soms nat, soms verblind door de zon, van een grote schoonheid. Van de woonkazernes aan de rand van de stad tot aan het Rode Plein, is er ooit een mooier portret van een grootse stad gemaakt?
Ilyich’s Gate werd in 1962 opgenomen. Chroesjtsov was niet gecharmeerd van de film waardoor die op de plank belandde. In 1964 werd een nieuwe ingekorte versie gemaakt, in 1965 kon het Russische publiek eindelijk kennis maken met de film die intussen met I Am Twenty een nieuwe titel kreeg. Khutsiev maakte in 1988 nog een andere versie van de film. De bezwaren van de overheid waren dat het niet patriottisch was, terwijl dat wel degelijk het geval is.
Het einde van de film waar Sergei zijn overleden vader ontmoet is aangrijpend. Ook dat einde is behoorlijk patriottisch. Misschien werd dat fragment in 1988 toegevoegd. Opvallendste monoloog, eerder in de film geuit door Sergei, is: ‘Ik neem de revolutie serieus. De Internationale. Het jaar 1937. De oorlog. De soldaten en het feit dat de meesten van ons geen vader hebben.’ Khutsiev verloor zijn vader in 1937 tijdens de zuiveringen van Stalin.
Dit is een persoonlijke film van de regisseur. Het heeft geleid tot de belangrijkste Russische film van de jaren ’60.
Ulrik van Tongeren