De oorlog in Oekraïne duurt al meer dan 100 dagen en de verwachting is dat het een langdurige uitputtingsslag wordt. Onderhandelingen en ideeën voor duurzame vrede ontbreken. Voor goed begrip is het zaak naar de lange termijnplanning van de VS te kijken.
door Hector Reban
Geen debat, geen ideeën
De oorlog in Oekraïne houdt ons al maanden bezig; Het zou ons ook bezig móeten houden, aangezien de belangen enorm zijn; voor de korte termijn natuurlijk allereerst voor de Oekraïense bevolking, maar voor de lange termijn zeker ook voor Europa als geheel, dat uiteindelijk vreedzaam zal moeten proberen samen te leven met Rusland. Tenminste, het is te hopen dat permanente dreiging voor niemand een nastrevenswaardige optie is, al bestaat reden genoeg daaraan te twijfelen.
Productieve ideeën zijn momenteel niet te vinden. Wat de klok slaat is voor de korte termijn alleen meer wapentuig naar Oekraïne en voor de komende jaren hogere budgetten voor Defensie. Het schrijnende gebrek aan debat over diplomatie en onderhandeling of investeringen in toekomstige vrede en conflict oplossende infrastructuren valt op.
Onze minister Ollongren doet bijvoorbeeld aan “lange termijnplanning”, maar wel op basis van de huidige dagkoersen in de Oekraïense oorlog. [1] Geen woord wordt gesproken over de aanname onder dit beleid, namelijk of meer wapens en meer geweld wel echt bijdragen aan langdurige vrede. Of is oorlog dan toch vrede, zoals Orwell zijn creatie Big Brother in “1984” liet stellen?
Afknijpen van discussie levert resultaten van dit niveau op, resultaten die niet alleen sterk naar opportunisme ruiken, maar ook antidemocratische tendensen weergeven. Er bewegen zich weliswaar zowel haviken als duiven binnen het nauwe spectrum van gedoogd debat, maar de kernwaarden mogen nooit worden betwist. Je zou die kern als volgt kunnen samenvatten: De VS is een goedaardige “hegemon”; wij vormen onder hun leiding de internationale gemeenschap en dienen hen onvoorwaardelijk te volgen; en onze westerse waarden tonen zich op wereldorde niveau moreel superieur.
Wie binnen deze smalle marge als duiven kunnen worden gezien, zijn pragmatici die dan nog bereid zijn via diplomatie en onderhandeling realistische doelen na te streven. De haviken als aanjagers van een zogenaamd idealistische, maar altijd harde oorlogszuchtige lijn vormen het overgrote deel van de media vertegenwoordiging, via vrijwel alle buitenland correspondenten, politici en experts die ten tonele worden gevoerd [2].
De sfeer is inmiddels zo toxisch dat zelfs een aanzienlijk rechtse Atlanticus, Rob de Wijk, tegenwoordig gemakkelijk voor Poetin’s nuttige idioot kan worden uitgemaakt. Ivan Katchanovski, pro-Kiev Oekraïner en professor conflict politiek aan de universiteit van Ottawa, vertelt in een interview met Jacobin dat dit sentiment breed gedeeld wordt in het westen: “De media stellen voorstellen voor een schikking vaak ten onrechte gelijk aan het beleid van appeasement van nazi-Duitsland. Dit maakt de wens voor vrede in Oekraïne een giftig onderwerp, ook al is wat mij betreft zelfs een ‘slechte’ vrede nog beter dan een ‘goede’ oorlog.”
Lange termijn belangen
Om Amerikaanse politiek in deze crisis te begrijpen, is The Grand Chessboard van Zbigniew Brzezinski uit 1997 een standaardwerk dat nog steeds actueel is. Het is geschreven voor studenten en biedt een heldere, vooruitziende en ook open en eerlijke blik op de geopolitieke objectieven waarvoor de “hegemon” zich gesteld ziet.
Voor het Europese “theater” is duidelijk dat in ieder geval Duitsland sterk gebonden moet worden aan Amerikaanse belangen en Alleingang (lees: beleid los van de VS) uit den boze is. Bovendien moet het “nieuwe” Europa – inclusief de voormalige Europese Sovjet republieken en satellieten – geopolitiek onderdeel zijn van een Euro-Atlantische ruimte, waarvoor “expansie van de NAVO onontbeerlijk is”. Op die manier zou de VS meer slagkracht hebben in de richting van het “Euraziatische hartland” (Rusland, China) en “een springplank” zijn voor Amerikaanse machtsprojectie.
Oekraïne speelt een sleutelrol in die visie. Volgens Brzezinski is de cruciale kern van Europese veiligheid (in Amerikaans belang) de as Frankrijk-Duitsland-Polen-Oekraïne. “Het belang van Oekraïne als een onafhankelijk land voor de veiligheid en stabiliteit van Europa kan niet worden onderschat”, herhaalt de schrijver een quote van de toenmalige minister van Defensie, William Perry. Oekraïne zou ergens tussen 2005-2015 lid van de EU en NAVO moeten worden, schrijft Brzezinski. Om die reden zijn al sinds de jaren ‘90 nationalistische krachten ondersteund [3].
Het lot van Rusland is zonder meer verbonden met dat van Oekraïne. Een “goedaardig” en “verantwoordelijk” Rusland zou in het gunstigste geval vanwege de speciale relatie mede door middel van Oekraïne binnen de neoliberale sfeer gehaald kunnen worden. Hoewel Oekraïne Rusland niet nodig heeft, zou dat omgekeerd wel zo zijn: “Een imperium zonder Oekraïne zou uiteindelijk een Rusland betekenen dat “Aziatischer” zou worden en “verder van Europa zou zijn verwijderd”.
Voor eventuele Russische ambities als Europese en wereldmacht, is binding van Oekraïne volgens Brzezinski dus een harde noodzaak. Het is daarom van het grootste belang een route van Rusland te blokkeren waarin zij voor zichzelf een speciale Euraziatische of pan-slavische missie ziet ten behoeve van de re-integratie in een nieuw Russisch geleid imperium.
Washington wil ten koste van alles “een Euraziatische ruimte van Lissabon tot Vladivostok” vermijden. Niet alleen Rusland’s koers moet dan worden gemanipuleerd, met name de opkomst van China is een breinkraker van formaat. De vorming van een “anti-hegemoniaal blok”, op basis van een strategische alliantie tussen de twee, is de grootste nachtmerrie van de Amerikanen.
In het liberale denken wordt – iets anders dan bij de neoconservatieven, die koste wat kost vast willen houden aan “unipolaire macht” – een multipolaire wereldorde wel voorzien, vooral in economische termen. Maar dat zou dan toch moeten plaatsvinden binnen een groter mondiaal opgespannen raamwerk dat goed is voor “de handel”, terwijl Amerikaanse militaire overmacht blijft bestaan op land, op zee, in de lucht en zelfs in de ruimte (“full spectrum dominance”). Met andere woorden, zolang de Chinezen zich alleen economisch ontwikkelen en op zichzelf gericht blijven, is er weinig aan de hand.
Meer oorlogsdreiging
Maar uiteindelijk zullen de spanningen toch toenemen. In een studie van Mihaela Papa naar Amerikaans beleid ten opzichte van de BRICS landen [4], stelt zij: “Als ‘s werelds voorvechter van democratie moeten de VS de beweringen van de BRICS over haar dominantie onder ogen zien, omdat BRICS-landen inderdaad 40% van de bevolking vertegenwoordigen. Tegelijkertijd zouden de VS, om hun dominantie te behouden, moeten overgaan tot informeel bestuur, dat inherent minder democratisch is dan formeel bestuur.” Bij “informele sturing” kunnen we ons wel het een en ander voorstellen, gezien de lange staat van dienst die de VS op dat vlak bezit.
Bij meer weerstand van anti-hegemoniale krachten worden dus zwaardere (en meer “informele”) middelen ingezet. Of, zoals de Italiaanse marxist Antonio Gramsci theoretiseerde: wanneer een hegemoniale macht draagvlak verliest, zal het meer moeten leunen op vormen van dwang en geweld.
Misschien is de opstelling van de VS in het Aziatische theater daar een aardig voorbeeld van, waar Taiwan als grensstaat en vooruitgeschoven post van westerse invloed het Oekraïne van Azië is. Biden zegt bereid te zijn oorlog met China te voeren om Taiwan te beschermen.
Ook in The Grand Chessboard vinden we deze oorlogszuchtige opstelling. Niet zozeer vanwege de Taiwanezen zelf, aldus een eerlijke Brzezinski, maar omdat: “de banden van Amerika met Japan ernstig bemoeilijkt zouden raken en de Amerikaanse inspanningen om een stabiel machtsevenwicht in Oost-Azië te creëren zouden kunnen ontsporen.” De houding rond Taiwan draait eigenlijk om de “geloofwaardigheid” van de VS als “hegemon” in het Aziatische theater en de VS is, als een serieuze maffiabaas, bereid tot geweld om die te handhaven.
De opstelling van de goedaardige Mastodont ten opzichte van de Solomons Eilanden, die plannen hebben zich te verenigen in een bondgenootschap met China, spreekt boekdelen over eventuele aanhankelijkheid aan het recht om te bepalen bij welke associatie een land zich mag aansluiten. Dat pact zou namelijk “de stabiliteit van de regio bedreigen”, codetaal voor een bedreiging van duurzame regionale macht van de VS. Dat moet natuurlijk te allen tijde bestreden worden.
Kortom, de lange termijn doelen van de Pax Americana zijn een verwesterd Oekraïne, een minimaal politiek neutraal en wellicht opgebroken Rusland en een China dat zich alleen als regionale en economische macht profileert, voor een deel gemeten aan welke bijdrage ze leveren aan “mondiale gemeenschappelijke goederen”, zoals handel en veiligheid.
Er loopt dus een rechtstreeks lijn van Oekraïne politiek naar “containment” van China. Oekraïne zou als goed westers model een voorbeeld moeten zijn voor een goedaardig Rusland zich bij het westen aan te sluiten; als het land in de westerse invloedssfeer is verankerd en los is geweekt van een “onverantwoordelijk” Rusland, levert dat een diep ravijn op tegen aspiraties van een aaneengesloten Euraziatische ruimte; tegelijkertijd biedt Oekraïne, gebonden in een Europese veiligheidskern, zich aan als Amerikaanse springplank naar inperking van Russische en uiteindelijk Chinese “anti-hegemoniale” ambities.
Vernedering
Met dit alles in het achterhoofd is het niet zo vreemd meer te zien waarom de VS, gezien het lend-lease pakket van 40 miljard steun aan het Oekraïense leger, uit is op een lange termijn oorlog en op geen enkele wijze is geïnteresseerd in vredesonderhandeling. [5] Sterker nog, Oekraïne is met enige dwang aangeraden, feitelijk gechanteerd, de strijd niet te staken, om geen westerse steun te verliezen. Boris Johnson bracht die boodschap over aan Zelensky, die daarvoor nog openlijk sprak over eventuele neutraliteit van Oekraïne, maar na het gesprek hierover verder zijn mond hield. [6]
Officieel zou de VS volgens Biden Oekraïne alleen maar helpen zichzelf te verdedigen, en moet Oekraïne zelf beslissen over de condities van onderhandeling. Maar feitelijk is deze opstelling een andere manier om de oorlog te verlengen, zoals valt te distilleren uit de column die de president schreef voor de New York Times:
“Zoals president Volodymyr Zelensky van Oekraïne heeft gezegd, zal deze oorlog uiteindelijk alleen definitief eindigen door diplomatie. Elke onderhandeling weerspiegelt de feiten ter plaatse. We hebben snel actie ondernomen om Oekraïne een aanzienlijke hoeveelheid wapens en munitie te sturen, zodat het op het slagveld kan vechten en in de sterkst mogelijke positie aan de onderhandelingstafel kan zitten.”
Dit kun je gerust de onderhandelingsparadox noemen. Om een oorlog te staken, moet je onderhandelen. Maar om goed te kunnen onderhandelen, moet eerst meer oorlog worden gevoerd om een betere uitgangspositie aan de onderhandelingstafel te krijgen. Als beide partijen hiervan uitgaan en er geen extreem krachtsverschil is, dan is vrede heel ver weg.
Om de zaak in gang te houden is van belang doelen zo hoog mogelijk te stellen, bijvoorbeeld de Krim en de Donbas republieken militair terug te brengen onder directe Oekraïense controle; dan is alles wat minder is, door bijvoorbeeld te pleiten voor onderhandelingen en diplomatie, “appeasement” en “buigen voor Poetin”. [7]
De diepste wens van extremistische haviken is een “totaal strategisch verlies” voor Rusland met als gevolg een vertrek van Poetin en – in de stoutste dromen – opdeling van Rusland in een paar machteloze staten. Biden roept er zelfs de Heer voor aan, als hij in een toespraak om regeringswisseling smeekt, en Minister van Defensie Austin ziet wel wat in een permanente “verzwakking” van Rusland. Er gaan zelfs stemmen op – journaliste Anne Applebaum is er een voorbeeld van, maar in Nederland vind je ze bij de gesubsidieerde academische club Raam op Rusland – te gaan voor volledige vernedering van Rusland.
Een totale en vernederende nederlaag zou de lokale bevolking en invloedrijke zakenlieden ertoe moeten aanzetten een Russisch Maidan te organiseren. Een pro-westerse kliek moddert daarna wat aan in een kapot of opgebroken Rusland zonder ooit nog een militaire vuist te kunnen maken. Waaraan niet wordt gedacht, is met hoeveel verlies aan mensenlevens en ellende zo’n schoksgewijze verandering zou plaats vinden en wat voor betekenis dat zou kunnen hebben voor vrede en veiligheid in Europa op de lange termijn.
Vooruitzichten
Niet behulpzaam is dat sinds de invasie militaire budgetten exploderen [8]. Daarnaast zijn Finland en Zweden in het momentum gesprongen om zich, met razendsnelle besluitvorming zonder tussenkomst van de bevolking, bij de NAVO aan te sluiten; In Denemarken wordt een oud voorstel over militaire samenwerking in Europees verband, dat al een paar keer is afgestemd, opnieuw ter stemming gebracht. Nu de tijd rijp is, slaan de haviken toe. Het lijkt puur opportunistisch, maar dergelijke plannen liggen vaak al langer in de koelkast [9], voorbereid tot een gunstig moment.
Er bestaat geen enkele basis voor dergelijk beleid in eventuele Russische bedreiging van Finnen, Zweden en Denen. Het is zeker ook geen bijdrage aan een politiek van vrede voor het Europese continent, vanwege de boodschap aan Rusland dat zij op de lange termijn als vijand zal worden gezien, zonder uitzicht op beter. Een nieuwe wapenwedloop ligt daarmee op de loer. Eigenlijk is het schokkend te moeten vaststellen dat Europese landen zo gewillig meelopen met het voeren van een Amerikaanse proxy-oorlog met een open eind.
De meest logische optie om vrede te bereiken, is op korte termijn te gaan onderhandelen over garanties voor Oekraïne, re-integratie van Rusland en een vreedzame oplossing voor de omstreden gebieden. “Je moet nu geen “the winner-takes-all-logica” volgen. Er is hier geen winnaar”, zegt Daniel Irrera, professor internationale Betrekkingen aan de Universiteit van Catania. “Als het onderhandelingen aankomt, zullen concessies onvermijdelijk zijn. Het maakt deel uit van elke machtsdelingsovereenkomst.”
Er bestaat wel een noodzakelijke voorwaarde aan deze logica. Het moet bij Rusland wel serieus over veiligheids- en minderheidskwesties gaan en niet over ideologische fantasieën in het kader van Groot Russische expansiedrift. Indien dat laatste het geval is, dan wordt een duurzame oplossing een stuk lastiger [10], omdat aan een dergelijke wens inherent weinig compromisbereidheid vast zit.
Voor de Russen is wijziging van de status quo van de Krim in ieder geval een no-go. Het vredesplan van vier punten dat de Italianen op tafel hebben gelegd, biedt een redelijk uitgangspunt voor de start van vredesbesprekingen en oplossing van brandende kwesties . Lavrov heeft het plan echter afgeschoten vanwege de implicatie dat de Krim zou terugkeren onder Oekraïense vlag.
Des te langer de oorlog op dit niveau duurt, des te steviger Rusland zijn veroverde gebieden zal claimen – en des te minder het land geneigd zal zijn ze bijvoorbeeld onder gezamenlijke protectie met de VN te brengen, waarna een tijdspad voor legitieme besluitvorming door de bevolking kan worden neergelegd. Om maar niet te spreken over de hoeveelheden slachtoffers.
Rusland zal ook onder verzwaarde omstandigheden – krachtigere NAVO-hulp aan Oekraïne – niet van zins zijn de oorlog te stoppen. Niet alleen vanwege het gezichtsverlies dat dan zou worden geleden, maar ook vanwege het idee dat de toekomst van de hele natie – in ieder geval het regime van Poetin – op het spel staat. Als Poetin voelt dat er geen exit-strategie beschikbaar is, bijvoorbeeld via onderhandelingen, dan zal zijn lust voor vrede almaar kleiner worden.
De verwachting is dan ook dat de oorlog nog een lang vervolg heeft. Macron en Scholz blijven ondertussen bellen met de Russische president. Het is onduidelijk of het hier gaat om een strategie van Good cop (EU), bad cop (VS) of om een serieuze poging tot diplomatie. Duitsland haast zich in ieder geval niet de aan Oekraïne toegezegde wapens te leveren.
Helaas heeft de VS eigen lange termijn belangen met het oog op machtsverdeling in Europa en weet het land daarvoor vooralsnog genoeg steun te verwerven onder de Europeanen. Minimaal moet Rusland in een uitputtingsoorlog worden getrokken. Maar als de extremistische haviken uiteindelijk hun zin zouden krijgen en Rusland toch een totale nederlaag kan worden toegebracht, is de toekomst pas echt onoverzichtelijk. Wat dan staat te gebeuren, zit vooralsnog verborgen in Pandora’s doos.
Noten
[1] Ollongren’s krijgsmacht van de toekomst voldoet volkomen aan de Amerikaanse wens van 2% uitgave van de nationale begroting.
[2] Zie als lichtend voorbeeld het boekje “Oorlog met Rusland” van voormalig Rusland correspondent voor de NRC, Michel Krielaars, dat ik onlangs besprak voor Ravage.
[3] In feite ondersteunen de VS nationalistische krachten in Oekraïne vanaf het einde van de Tweede Wereldoorlog.
[4] BRICS is een economisch samenwerkingsverband van Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika. Zie voor hun lange termijn planning dit rapport.
[5] Ook volgens secretaris-generaal van de NAVO Stoltenberg moeten we uitgaan van een langdurige oorlog met NAVO inspanningen.
[6] Zie bijvoorbeeld dit bericht in de Oekraïense pers en de korte uitleg in een twitter draad van professor Katchanovski
(Possibility of talks between Zelenskyy and Putin came to a halt after Johnson’s visit – UP sources).
[7] Zelensky, in 2019 gekozen vanwege zijn vredesplannen, is na zijn verkiezing bedreigd door Rechtse Sektor parlementariër Dmytro Yarosh en meerdere malen door extreem rechtse milities met opstand als hij geen andere koers zou volgen. Nu neemt de VS die rol over.
[8] Zie [1] voor Nederland, maar ook Duitsland is van plan 100 miljard euro in Defensie te pompen. Acht Europese leden van de NAVO bereikten de Bondgenootschappelijke doelstelling om 2 procent of meer van het BBP aan hun strijdkrachten te besteden al in 2021.
[9] Het Zweedse establishment verleent al langer diensten aan de VS, zoals we in de Assange zaak hebben kunnen zien, toen vage beschuldigingen over seksueel wangedrag een basis moesten vormen voor gevangenneming en waarschijnlijk uitlevering naar de VS. Ook extremistische Zweedse haviken als ex-premier Carl Bildt en Anders Aslund hameren in elite platforms voortdurend op de oorlogstrom. Finland werd in The Grand Chessboard al voorzien als NAVO lid zodra Baltische staten zich zouden hebben aangesloten. Het heeft iets langer geduurd.
[10] Indien het bestaan van de NAVO aan de Russische grens het grootste struikelblok zou zijn, zou verwacht worden dat Rusland zich ook ernstig zorgen zou maken over toetreding van Finland – of zouden hebben gemaakt over de toetreding in 2004 van de Baltische staten. Toch maakt(e) het Kremlin zich daar veel minder druk om dan over eventuele toetreding van andere voormalige Sovjet Republieken, als Georgië en Oekraïne.
Hoogleraar Conflict STudies Jolle Demmers:
“Als je pacifisme vertaalt naar de plicht om oorlog af te wenden en op te roepen tot vredesonderhandelingen, dan maak je het concreet.
De Nederlandse regering zou al haar creativiteit en intelligentie moeten inzetten op het vinden van een mogelijkheid tot onderhandelen. Daarnaast hebben we een breed gedragen burgerinitiatief nodig om politici daartoe te bewegen. Een vredesbeweging 2.0, die de oorlogsroes doorbreekt.”
https://www.vn.nl/grote-vraag-pacifisme/
Het conflict in Oekraïne is niet door Rusland begonnen op 24 februari, maar door Oekraïne een week daarvoor,toen de Oekraïense nazi’s, die het vredesakkoord van Minsk schonden, de Russische bevolking in Oekraïne aanvielen.De wortels van de oorlog in Oekraïne liggen in de uitbreiding van de NAVO.“Oekraïne zou ergens tussen 2005-2015 lid van de EU en NAVO moeten worden,”schrijft de Amerikaanse geostrateg Zbigniew Brzezinski.George Kennan, de grote architect van het Amerikaanse Koude Oorlog-beleid, waarschuwde in 1989 al tegen uitbreiding van de NAVO. Henry Kissinger, de minister van Buitenlandse Zaken onder Nixon waarschuwde in 2014 dat de Russen Oekraïne niet zagen als ‘zomaar een land’ maar als ‘kernonderdeel van hun culturele bakermat’. En zo is er nog een hele trits andere belangrijke intellectuelen met deze boodschap.De VS zou het ook niet accepteren als Mexico en Canada lid worden van een door China geleid militair bondgenootschap.
Het “begin” van een conflict wordt vaak geformuleerd vanuit een bepaalde kant in dat conflict, met name omdat reactie kan worden ingebed in een rechtvaardiging rond zelfverdediging, een concept dat legitiem wordt geacht in het volkerenrecht. Maar wat het begin is, is moeilijk vast te stellen. Redelijkerwijs kan de coup van februari 2014 als een beginpunt worden gekozen, omdat die belangrijke stap een keten van gebeurtenissen in gang zette. Een belangrijke escalerende stap is vervolgens de bezetting van regeringsgebouwen door de Russische “vrijwilliger” Igor Strelkov en zijn mannen in april van dat jaar in Slovyansk. Vanaf dat moment startte Oekraine een zogenaamde Anti-Terreur Operatie met militaire middelen. Op 2 mei vond vervolgens de aangestoken brand in het vakbondsgebouw in Odessa plaats, waarbij meer dan 50 pro-Russische burgers om het leven kwamen. Vanaf toen nam oorlogsdynamiek het definitief over.
Westerse propaganda,bah!De oorlog in Oekraïne is een onderdeel van de mondiale strategie van Washington ten aanzien van de wereldhegemonie-om de baas van de wereld te zijn.Dat is de reden waarom de VS het vuur van het conflict aanwakkeren door zowel politieke als economische instrumenten in te zetten.https://hhhhszrzlj3.blogspot.com/2023/02/criminele-media-verspreiden-een.html