Matter Out of Place gaat over hoe de mensheid met afval om gaat.
In zijn 16de lange documentaire Matter Out of Place belicht de Oostenrijkse grootmeester Nikolaus Gehrhalter op zijn karakteristieke observerende wijze het heikele onderwerp afval. De meeste van zijn films hebben een ecologisch onderwerp, en soms zelfs antropologische insteek. Grappig dat aan het begin van Matter out of Place afvalexperts in Duitsland in de aarde graven om afval te detecteren. Alledaags recent huishoudafval dat amusant bekeken wordt als een archeologische vondst.
Gehrhalter focust zich vooral op Europa met uitvoerige aandacht voor Zwitserland en Oostenrijk, maar er zijn uitstapjes naar de Verenigde Staten, de Maldiven en Nepal. De locaties waar hij filmt worden in de aftiteling vermeld. Een tropisch eiland in de Maldiven, een waar aards paradijs, levert een memorabel beeld op van een grote hoeveelheid kleurig plastic tussen de palmbomen. Een ander onvergetelijk moment is, wanneer de kaken van een maalmachine afval in alle maten vermaalt tot een fijn poeder. In deze documentaire is Gehrhalter geïntrigeerd door processen. Hoe komen van dat afval af? Het in brand steken van afval is hier ook te zien.
Alle mogelijke manieren van afvalverwerking worden getoond, met zelfs duikers die afval van de zeebodem naar boven brengen. Zo zullen we de vuilniswagen die onder een skilift hangt, niet gauw vergeten. Sober en afstandelijk zou je het werk van Gehrhalter kunnen noemen, maar er zitten altijd onvergetelijke beelden in die aanzetten tot reflectie. Meestal staat zijn camera stationair, hij gebruikt nooit dialogen, voice-over, muziek of ondertitels. Deze beschouwende wijze van film maken geeft de kijker de ruimte om na te denken en zelf conclusies te trekken.
Gehrhalter is een welkome oase in de wereld van praatfestijnen, een etiket wat nou eenmaal aan de meeste documentaires kleeft. Vanaf zijn debuut in 1993 met Eisenertz heeft hij een imposant oeuvre opgebouwd, zijn team van cameralieden en editors is van topklasse. Our Daily Bread uit 2005 is waarschijnlijk zijn bekendste documentaire. Ook daar is er de fascinatie met processen. Hoe wordt ons voedsel gemaakt? Pakkende beelden met vee, laten ons niet los. In het obsederende Homo Sapiens (2016) zien we de overblijfselen van landschappen en bouwsels van de mensheid. Met een filosofische blik behandelt de regisseur dringende zaken die de mens en onze planeet aangaan. Matter Out of Place is alweer een verontrustende en memorabele kijkervaring geleverd door Gehrhalter.
Beelden zeggen meer dan woorden, zou van toepassing moeten zijn op Paradise van Alexander Abuturov. De documentaire gaat over bosbranden in Sakha, in het noordoosten van Siberië. De inwoners van de dorpjes noemen het vuur de draak. We zien hoe ze proberen te overleven met de aanstormende vlammenzee. Complete dorpen branden uit. Er zijn intrigerende momenten met vuurvechters die het vuur proberen te beheersen. In de prachtig geschoten documentaire heeft de regisseur helaas te weinig de beelden laten spreken. Bij de beelden van het angstaanjagende vuur wordt een Sakha sprookje gedeclameerd. Terwijl de beelden en het geluid van dat obsederend vuur genoeg zijn.
IDFA tot en met 20 november op vele locaties.
Ulrik van Tongeren