Twee prachtige documentaires uit India maken grote indruk op IDFA. All That Breathes handelt over het redden van roofvogels. The Golden Thread gaat over de verdwijnende jute industrie in India. Deze documentaires zijn zoveel meer dan de onderwerpen in eerste instantie doen vermoeden.
Een minuten durend beeld van ratten die rondscharrelen in afval is het dreigende begin van All That Breathes van regisseur Shaunak Sen. Het belangrijkste thema van de film is de verwevenheid tussen mens en dier. De broers Saud en Nadeem en hun jonge hulpje Salik, genezen gewonde roofvogels in hun noodhospitaal in de kelder van een garage. De betreffende roofvogels zijn: uilen, adelaars en vooral grauwe kiekendieven, kites genoemd in India.
De gewonde roofvogels worden aangedragen in kartonnen dozen, ze zijn slachtoffer van onder meer de luchtvervuiling in New Delhi. De trotse vogels vallen letterlijk uit de lucht. Voor de broers is het oplappen van de roofvogels een alledaagse bezigheid. Ze koesteren die dieren niet. Hun levens redden is de belangrijkste missie van Saud en Nadeem. De in stemmig zwart-wit gedraaide documentaire is in al zijn visuele schoonheid geen doorsnee documentaire. Het is een dichterlijke en filosofische beschouwing over de symbiose tussen mens en natuur in India. De grauwe kiekendieven hebben zich aangepast aan de vervuilde Delhi atmosfeer. De beelden van de kiekendieven die in de lucht hangen, als ware het vliegers, zijn poëtisch en hartverscheurend mooi.
Er zitten schitterende beelden van andere dieren in de film, zoals de van bovenaf gefilmde koeien die door een ondergelopen straat banjeren. Zelfs insecten hebben hun plaats in dit betoog. Een afgescheiden ruimte in het hospitaal van de broers, waar tientallen roofvogels vredig herstellen, is geweldig. De camera gaat van links naar rechts de vogels af. Wij zien roofvogels als jagende eenlingen, hier blijkt dat ze wel degelijk groepsdieren zijn. Beelden van vogels die het niet gehaald hebben zijn schokkend.
Saud en Nadeem zijn moslim. De documentaire werd tijdens een bewogen periode opgenomen, in 2019 werd de controversiële burgerschapswet aangenomen, die ongunstig voor moslims is. Deze maatschappelijk kwesties figureren op de achtergrond, haat en geweld loeren om de hoek. De broers brengen orde in de chaos, ze vechten om de schoonheid van de roofvogel in stand te houden.
Regisseuse Nishtha Jain heeft een documentaire gemaakt over twee jutespinnerijen in West-Bengalen. Er waren vele van dergelijke spinnerijen. Maar synthetische weefsels hebben de markt veroverd. Terwijl jute een duurzaam natuurproduct is. The Golden Thread is complex en veelomvattend. Het geeft het proces van jute spinnen prachtig weer. Maar laat tevens portretten zien van arbeiders die voor een pover loon hun werk verrichten. Ooit was het een goed betaalde baan. Het respect voor handenarbeid is verdwenen, niet alleen in India.
De machines waar ze mee werken zijn uit 1855, deze worden met veel kunst en vliegwerk aan de gang gehouden. Maar ze doen het nog steeds. Dit is geen recht toe recht aan documentaire, Jain gaat vele zijpaden in, dat geeft de film diepte en historisch besef. Subliem camerawerk en geluidsontwerp maken het meeslepend. Het overzichts-shot van de fabriekshal met spinnende machines is meesterlijk, evenals het indringende, melodieuze geluid van de spinnende machines.
Maar wat het meest doel treft zijn de mensen die daar werken. Een oude man die met honderden kilo’s jute op zijn hoofd loopt. En de beeldschone arbeidster die zichzelf letterlijk lelijk voelt worden door toedoen van het extreem zware werk. Op 58-jarige leeftijd gaan de arbeiders met pensioen. Na een paar jaar sterven ze. Dat is hartbrekend. De nieuwste documentaire van Nishtha Jain gaat over boeren die al een jaar betogen. We kunnen niet wachten.
Ulrik van Tongeren