We zijn weer op tijd ontsnapt aan een terugkeer van een extreemrechtse dictatuur in Duitsland. Het netwerk van coupplegers met naar verluidt rond de 20.000 aanhangers wilde terug naar het ‘glorieuze’ Duitse keizerrijk van 1871. Dit verlangen naar glorierijke tijden staat niet op zichzelf. Met “Make America Great Again”, doelde Trump op de periode 1940-1960 toen Amerika onbetwist de leidende wereldnatie was. Dat een groot deel van de heersende elite in Amerika terug wilde naar de tijd van “The greatest in the world”, zeker als dit gekoppeld wordt aan de beloofde forse belastingverlaging voor de rijken en het terugdraaien van sociale en klimaatwetten, is logisch. Dat bijna de helft van de Amerikaanse bevolking, waaronder met name het minst welvarende deel hen daarin volgt, is op het eerste gezicht minder logisch. Toch is dat wat er gebeurt. Waarom? – Het oerverlangen onderdeel te zijn van iets groots –
Mensen willen meer zijn dan een onzichtbaar atoompje in een onmetelijke zee. Ze willen onderdeel en participant zijn van iets groots. De grote beloftevolle religies en de op een positieve, toekomstgerichte en verwachtingsvolle seculiere beweging van liberalisme en socialisme voorzagen daarin. Naarmate deze organisaties en instituten verwaterden en vanwege misbruik en misstanden ongeloofwaardig werden, dienen en dienden zich negatieve ideologieën aan. Als de economische situatie terzelfder tijd ook nog eens onzeker wordt en wisselvallig, krijgen deze surrogaat-ideologieën de wind mee. Zij verzekeren hun potentiële aanhang, dat zij lid kunnen worden van iets groots, waardoor ook hun ‘kleine’ leventje bovenmenselijke betekenis krijgt.
Met name de machteloos gemaakte slecht betaalde arbeiders, zoals miskende kunstenaars, lagere ambtenaren en afgezakte middenstanders staan open voor dit perspectief. Kenmerkend voor al deze negatieve ideologieën is dat zij niet toekomstgericht zijn maar teruggrijpen naar een deels gefantaseerd, roemvol en heroïsch verleden.
De extreemrechtse regering van Turkije droomt van een herstel van het Ottomaanse rijk. In Italië droomde Mussolini in de jaren 20 en 30 van een herstel van het Romeinse rijk en de huidige opkomende extreemrechtse partrijen aldaar dromen hier opnieuw van. Frankrijk heeft zijn droom opgegeven. Echter toen ik in de jaren vijftig in Frankrijk woonde, werd je op de autoweg zo goed als weg getoeterd met de slogan: AL GE RIE-FRAN CAIS, AL GE RIE-FRAN CAIS. En overal las je: Zoals de Seine dwars door Parijs loopt, zo loopt de Middellandse Zee dwars door Frankrijk. Extreemrechts in Oostenrijk droomt tot nog toe voorzichtig over het herstel van de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie. Portugal was in de naoorlogse jaren de allerlaatste die zijn kolonies in Afrika opgaf. De herinnering aan Portugal als wereldrijk werd vanaf dat moment verleden tijd.
Ook Poetin, ooit topfunctionaris in de Sovjet-Unie, droomt niet over het herstel van het communisme maar over het grote Rusland uit de tijd van de Tsaren. In ons land worden op dit ogenblik “Verleden Tijd Dromers” als Baudet weggezet en genegeerd, maar in de jaren dertig werd de NSB niet moe te strijden voor een Nederland wat samen met Vlaanderen en Indonesië (de gordel van smaragd) gezien moest worden als een machtig imperium. In de politicologie wordt overigens een duidelijk verschil gemaakt tussen radicaal en extreemrechts. Radicaal rechts – zie Wilders en tegenwoordig Marine Le Pen (i.t.t. haar vader) keren zich tegen alles en nog wat, maar waken er zorgvuldig voor niet als onredelijk en antidemocratisch gezien te worden.
Extreemrechts daarentegen is openlijk antidemocratisch en is daar trots op. Kenmerkend voor rechtsextremistische bewegingen, is dat er altijd sprake is van racisme en/of antisemitisme en antifeminisme. Het voorziet in de behoefte van klein gemaakte mensen om in ieder geval op de maatschappelijke ladder groepen onder zich te hebben.
De felste aanhangers van de apartheid vond je indertijd niet onder de rijken maar juist onder delen van de meest uitgebuite en laagstbetaalde witte arbeiders. Hetzelfde speelt en speelde zich af in de VS. Na afschaffing van de slavernij en kiesrecht voor de zwarten, verbond een deel van de Poor Whites zich aan de Ku Klux Klan. Ook nu nog zijn het veelal de Poor Whites die achter Trump staan.
Wat is eraan te doen?
Gelukkig dat de meeste mensen met de herinnering aan de jaren dertig, nu alerter zijn op anti- democratische bewegingen. Wil je echter voorkomen dat deze bewegingen voet aan de grond krijgen dan zullen politieke partijen alsmede vakbonden, kerken en overige maatschappelijke organisaties beter en intensiever moeten luisteren naar een ieder die zich miskend, genegeerd, niet gehoord en verlaten voelt, ook de radicaal rechtse kiezers. En dan niet op een marketingachtige wijze gericht op meer stemmers, luisteraars, kijkers en kopers, maar meedenkend en participerend zoeken naar praktische en haalbare oplossingen voor problemen die ons allen aangaan. Opmerkingen en gedachten à la “deplorables” van Hillary Clinton scheppen alleen maar meer tegenstand. Een beleid dat niet uitsluitend denkt aan partij- en bedrijfsbelangen, maar op een duidelijke en eerlijke wijze werkt aan mondiale morele en culturele emancipatie, zal uiteindelijk meer mensen inspireren. Laten alle actiegroepen en maatschappelijke organisaties die staan aan de basis van de samenleving, beginnen met luisteren. Al luisterend kunnen zij inspiratie ontvangen en geven, om vervolgens de overheid en het bedrijfsleven te overtuigen om inspirerend en emanciperend te handelen.
Mooie feestdagen en een gelukkig nieuwjaar.
Hans Beerends