Werner Herzog: The Ecstatic Truth van Eye
biedt een filmprogramma (circa 30 films) en een tentoonstelling over de legendarische Duitse regisseur, producent, schrijver en acteur. 74 speelfilms en documentaires maakte Herzog (1942). Hij is nog steeds actief, heeft zelfs een eigen filmschool. Herzog is ondertussen een cultuur icoon geworden. Hij acteerde in het Star Wars universum (tv-serie The Mandelorian) en zijn typerende stem is te horen in de animatie serie The Simpsons. Hoe kan het dat Herzog nog steeds relevant is? Terwijl zijn collega’s van het eerste uur, die van de Duitse golf van de jaren zestig en zeventig, min of meer vergeten zijn.
In de onderhoudende documentaire Werner Herzog-Radical Dreamer (2022) van regisseur Thomas van Steinacker zegt hij dat zijn oude films niet verouderd zijn. Bij het opnieuw bekijken van Aquirre, Der Zorn Gottes (1972) en Kaspar Hauser – Jeder für sich and God gegen alle blijkt dat hij gelijk heeft. Aquirre waarin een groep Spaanse veroveraars in 1560 via de Amazone rivier El Dorado, de stad van het goud willen bereiken. Het is nog steeds een magnifiek meesterwerk, meeslepend, episch, met een superieure hoofdrol van Klaus Kinski. Het is zeker geen conventionele avonturenfilm.
Kaspar Hauser – Jeder für sich und Gott gegen alle is gedeeltelijk gebaseerd en geïnspireerd op ware feiten. Kasper zat in zijn jeugd opgesloten in een cel, levend op water en brood. Wanneer hij door zijn ‘verzorger’ los wordt gelaten, blijkt dat de jonge man moet leren lopen en alle normale handelingen van een mens moet leren, inclusief communicatie. Het menselijk contact leren is het meest fascinerende aspect van de film. Kasper communiceert via monologen, die onbedoeld droogkomisch zijn. Hij ziet van de boom afgevallen appelen als levende wezens met een wil. En dat de acteur Bruno S. Kasper speelt is een briljante zet, de man speelt uiteindelijk zichzelf, hij had een bewogen leven, was mishandeld door zijn moeder en uitgestoten in de Duitse samenleving.
Kaspar Hauser – Jeder für sich und Gott gegen alle
Kasper Hauser is een eenzame, getormenteerde figuur waarvan er zovelen zijn in het oeuvre van Herzog. Dergelijke personages figuren zowel in de documentaires als de speelfilms van hem. Land das Zweigen und der Dunkelheid (1970) portretteert Fini Straubinger die doof en blind is en zich desondanks inzet voor haar lotgenoten, ze organiseert ontmoetingen en uitstapjes. Dit is een verbijsterend en niet sentimenteel werk over beschadigde mensen die willen en moeten communiceren. Dat doen ze via het handalfabet van blinden en door het detecteren van trillingen. Aangrijpend hoe deze mensen elk contact vieren als een wereldwonder. Dat toont aan hoe on-communicatief wij als horende en zienden eigenlijk zijn.
Herzog houdt van bergen, vulkanen, de diepte van de oceaan, het amazone woud, de woestijnen, Antarctica, eigenlijk alle plaatsen waar het moeilijk is om als mens te overleven. Daar maakt hij films. Mensen realiseren zich niet hoe zwaar filmmaken is, vooral voor Herzog die altijd de moeilijkste weg kiest. Het is een voortdurende strijd met de elementen, frustraties en wanhoop gegarandeerd. Met als ultieme kwelling, te moeten werken met de acteur Klaus Kinski, die geniale maar krankzinnige acteur. En toch heeft Kinski met de 5 films van Herzog waarin hij speelde, dat werk statuur gegeven. Ook was hij in feite het alter ego van Herzog. Daarom lagen de twee zo overhoop met elkaar. Herzog maakte ook nog de documentaire: Mein Liebster Feind – Klaus Kinski (1999).
Grizzly Man
Dit alles heeft genoeg onvergetelijke films opgeleverd. Herzog is onbevreesd, eigenzinnig en niet bang om te falen. In 2005 maakte hij The Wild Blue Yonder, een moeilijk te bevatten sciencefiction fantasie en Grizzly Man, één van zijn beste films. Grizzly Man is een weergave van het leven van Timothy Treadwell, de man zet zich in voor de grizzly beren. Met een onprettige afloop. De documentaire bestaat voor een groot deel uit materiaal van Treadwell, geschoten door zijn vrouw. Maar Herzog heeft er zijn eigen draai aangegeven met een briljante montage, interviews en zijn samenzweerderige vertelstem. Die stem met dat zwaar Duitse accent heeft absoluut een hypnotiserende werking.
Herzog is relevant omdat hij sinds zijn briljante debuutfilm Lebenszeichen (1968), nog steeds interessante, soms cryptische films maakt en boeken schrijft. Hollywood topacteurs als Christian Bale, Nicolas Cage, Nicole Kidman en Robert Pattinson hebben de afgelopen jaren geacteerd in zijn onconventionele speelfilms. Hij woont en werkt trouwens al jaren in Los Angeles.
Filmprogramma Werner Herzog: The Ecstatic Truth in Eye Filmmuseum Amsterdam van 18 juni tot 20 september. De tentoonstelling is daar te zien van 18 juni tot 1 oktober.
Vier films worden in de landelijke filmhuizen vertoond: Aguirre, Kaspar Hauser, Fitzcarraldo en de documentaire Werner Herzog – Radical Dreamer.
Ulrik van Tongeren