Janis Rafa – Feed Me. Cheat Me. Eat Me is een tentoonstelling over Janis Rafa, met haar speelfilmdebuut, over de beladen relatie tussen mens en dier.

De Griekse kunstenares en filmmaker Janis Rafa houdt van dieren. Dat blijkt uit haar solotentoonstelling in Eye. Ze zoekt de rafelranden en ruïnes van de samenleving op om haar verhalen over dierenleed en tevens de waardigheid van het dier, te vertellen. Ze doet dat in video-installaties, waarop meerdere schermen beelden worden geprojecteerd. Binnenstappend in de tentoonstelling is er meteen al het onheilspellende Waiting for the Time to Pass (2020). Een opgesloten hond in een auto hijgt, door beslagen ramen volgen we het lijden van de trouwe viervoeter. Honden zijn trouwens het favoriete dier van Rafa.

Janis Rafa

Het hypnotiserende The Space Between Your Tongue and Teeth (2023) toont het leven en het lijden van renpaarden, laat zien hoe ze getraind worden, het is een bestaan van bittere gevangenschap. Plastisch zijn de beelden van paarden op de loopband. Rafa heeft hier feit en fictie door elkaar gemengd, spectaculair zijn de beelden van naakte mannen die de paarden wassen. En het bit wat de sensuele mond van het paard bedekt is een martelwerktuig. Er zit zelfs een fragment uit een natuurhistorisch filmpje uit 1918 in, waarin het paard in een horizontaal martelwerktuig wordt gehesen. De relatie tussen paard en mens is gecompliceerd, het is haat en liefde. Bij deze installatie blijven de bezoekers lang hangen.

Het moeilijke woord antropocentrisme valt vaak bij beschrijving van Rafa’s werk het betekent simpel gezegd, dat de mens het middelpunt van het bestaan is. Flora, fauna en dode materie zijn onderworpen aan de mens. Dat klinkt als tirannie. Dode dieren zijn een steeds terugkerend motief in het werk van Rafa. Zijn Martin Scorsese en David Fincher de meesters van de gedode mens, Rafa toont het dode dier in al zijn glorie en waardigheid. Requiem to a Fatal Incident (2015) documenteert in een enkel shot een verkeersongeluk met een veewagen. Tegen het eind stijgt de camera naar boven, dan zien we vanuit de hoogte de dode dieren uitgestrooid over het landschap. Een ontegenzeggelijk beeld van grote schoonheid. Gezegd moet worden dat Raf altijd fraaie en sensuele beelden creëert, maar sinds ze met een professionele filmcrew werkt is dat alleen maar beter geworden.

Janis Rafa noemt zichzelf geen dierenactivist, terwijl haar werk toch exploitatie van dieren door de mens laat zien. In haar leeslijst voor de tentoonstelling staan natuurlijk boeken van Peter Singer vermeld (Animal Liberation en Why Look at Animals). Kala Arzar (2020) is het speelfilmdebuut van Rafa. De raadselachtige titel van de film Kala Azar is een parasitaire ziekte, de zwarte koorts. De film zou over de ecologische ramp veroorzaakt door de mens gaan. Dat wordt niet direct duidelijk door de film. Een jong stel verzamelt dode dieren om ze een waardige crematie te geven, ook geven ze zogenaamd road kill, anonieme langs de weg gevonden dieren dat statige afscheid. Een opvallend gefilmd seksueel contact tussen de jonge man en het meisje leiden deze roadmovie in. Intrigerend dat het dierencrematorium en de dierenartspraktijk grenzen aan een club voor jagers. Zoiets verzin je niet, het is een bestaande locatie.

Kala Arzar is uitzonderlijk sensueel, aandoenlijk door de levende en dode dieren, lichtelijk verontrustend en prachtig geschoten. Het verhaal heeft cryptische wendingen en een hoog abstractieniveau. Rafa verklaarde dat de acteurs haar bang maakte, dat werken met dieren makkelijker zou zijn.

Janis Rafa – Feed Me – Cheat Me – Eat Me tot 7 januari in Eye, Amsterdam.

Kala Azar is gratis online te zien op de Eye Film Player.

Ulrik van Tongeren