Menus – Plaisirs – Les Troisgros
Een IDFA zonder een documentaire van Frederick Wiseman lijkt ondenkbaar. Om de drie jaar komt hij met een nieuwe documentaire, tussendoor smokkelt de organisatie een oud werk van hem in een nevensectie, zoals vorig jaar. In deze editie is het, het meer dan verrukkelijke Menus – Plaisirs – Les – Troisgros over een restaurant familie in Frankrijk. Bovendien duurt de film slechts 240 minuten.
De 93-jarige Amerikaanse Documentairemaker Wiseman heeft circa vijftig documentaires gemaakt sinds Titicut Follies uit 1967. De laatste jaren concentreert hij zich vooral op de kunsten vaak in Frankrijk, voordien maakte hij portretten van vermolmde instituties zoals het leger, de gezondheidszorg, de bijstand en de rechterlijke macht. Het tonen van het gevecht voor menselijke waardigheid staat altijd voorop in zijn werk. Dezelfde nauwkeurige ontleding van een instituut levert Wiseman met zijn nieuwe film. Grappig dat hij een documentaire over het genieten van onbetaalbaar voedsel en drank maakt, terwijl hijzelf spartaans leeft, clean living noemde Wiseman dat ooit tijdens een gesprek op IDFA. Zijn recept voor een lange carrière.
De Troigros familie heeft nogal een geschiedenis op culinair gebied, met vier generaties sterrenrestaurants. Parel in de kroon van de drie restaurants die het familiebezit is, Les Bois sans feulles, landelijk gelegen in het Loire gebied, gerund door Michel en zoon Cèsar, Lèo de andere zoon heeft een eenvoudiger eetgelegenheid. Briljante zet van Wiseman is om die geschiedenis aan het eind van de documentaire te laten vertellen. Mooi is daarom de opbouw van Menus – Plaisirs – Les Troisgros. Het begint op de markt waarop pa Michel en zijn twee zonen groente stalletjes afgaan om de wonderbaarlijke producten te keuren. Daarna overleggen ze over de gerechten, de smaken en de composities op het bord. Wanneer we de restaurantkeuken betreden worden de gerechten met een enorme behendigheid en liefde in elkaar gezet. Opvallend is de weldadige stilte en grote concentratie in de keuken, geen geschreeuw zoals in menig culinaire tv-show.
Een kok die hersenen verkeerd schoonmaakt krijgt geen optater, maar een collega uit standaardwerken weet hoe dat wel moet. Wiseman is een meester in het laten zien van processen en het resultaat, die kunstzinnige gerechtjes, zijn zakelijk in beeld gebracht, dus geen uitzinnige foodporn. Er hangt wel een prijskaartje aan het genieten: een menu met wijn kost minimaal 550 euro. Opvallend is het contrast tussen de in vrijetijdskleding gehulde genietende bourgeoisie en het bedienend personeel. Met zijn vlieg op de muur documentaire aanpak, zonder vertelstem of titels, zien we helaas niet de blik van Wiseman op zoveel weelde, wat zal er door zijn hoofd zijn gegaan. De regisseur is toch hoeder van de verschoppelingen van de aarde? Tevens is de documentaire een ode aan uitstervend vakmanschap, dat geldt ook voor de kaasmakers, boeren en andere leveranten die aan het eind van de film nog even in het zonnetje worden gezet. Hier is het ideaalbeeld van lokaal voedsel produceren en verwerken en harmonieus samenleven tussen mens en natuur een realiteit. De familie Troigros heeft duurzaam uitgevonden, voordat dat woord immers bestond.
Er is een opvallend sterke oogst van Latijns-Amerikaanse films dit jaar op IDFA. Twee Argentijnse documentaires vallen op, The Castle over een kamermeisje die een kasteel geërfd heeft en Mixtape La Pampa handelt over de schrijver William Henry Hudson, een excentrieke gaucho en kenner van de Pampa. Maar het Braziliaanse Pictures of Ghosts (Retatos fantasmas) van Kleber Mendonça Filho is van uitzonderlijke klasse. Het is een bespiegeling over zijn leven in het tropische Recife, wonen in de stad en de legendarische bioscopen komen aan bod. De regisseur van de speelfilm meesterwerk Neighbouring Sounds (2012) is diep in het verleden van Recife gedoken. De nu verlaten binnenstad was ooit het warme kloppende hart van Brazilië, unieke beelden van de glorietijd van de bioscopen en het carnaval illustreren het betoog van de regisseur. Nu zijn de filmpaleizen kerken geworden. Filho heeft er een persoonlijk verhaal van gemaakt, dat maakt de documentaire meeslepend en ontroerend.
IDFA van 8-19 November.
Ulrik van Tongeren