Peter Greenaway
Wat blijft er in de herinnering hangen na een overvol IDFA? Hier enkele hoogtepunten.
De artistieke duizendpoot Peter Greenaway haalde op een memorabele zondagavond in Tuschinski zijn Lifetime Achievement Award op, en nam tevens zijn nieuwe film mee. Wie ooit de regisseur, schrijver en multimedia-kunstenaar op een podium heeft gezien, weet dat hij als geen ander verbaal meeslepend is. Hier gaf hij in vogelvlucht zijn carrière weer. De cinema is dood, en schilderkunst is de ware kunst, zijn vaste thema’s van hem, waar Greenaway altijd een frisse draai aan geeft. De 20-25 minuten durende briljante, grappige en diepgravende woordenstroom over zijn leven en werken was een groot genot, vooral door zijn zelfspot en humor.
Zijn opmerking dat een geschreven scenario voor documentaire, het observeren in de weg zit, is raak. Merkwaardig dat het beperkte retrospectief van Greenaway op IDFA voornamelijk speelfilms bevatte, terwijl een overdonderend documentair meesterwerk als The Falls (1980) hier niet had misstaan. Zijn speelfilms hebben zeker documentaire elementen, de twee Rembrandt films op IDFA: Nightwatching en J’Accuse voelen als mockumentaries. Hebben een intrigerende mix van feit en fictie, grasduinen in de kunstgeschiedenis is een specialisme van Greenaway. Dat doet hij in zijn nieuwe film Walking to Paris, waarin de jonge Roemeense beeldhouwer Constantin Brâncusi, de beste beeldhouwer van de 20e eeuw, in 2003-2003 een voettocht maakt van Boekarest naar Parijs.
Typische Greenaway obsessies komen aan bod, zoals de komisch optelsom van wat de kunstenaar in zijn rugzak doet, al die objecten zouden een containerschip vullen. De beeldhouwer gaat met talloze vrouwen naar bed, maar niet met een 16-jarige schoonheid. Laten we het netjes houden. Onderweg maakt hij kunstige beeldhouwwerkjes met stenen. Het is hier geen conventioneel narratief, het verhaal zwermt alle kanten uit, en de landschappen lijken tot leven gewekte schilderijen. Greenaway zit in Lucca, Italië voor zijn volgende film, die over de dood schijnt te gaan. De filmmaker is 81, maar hoopt 92 te worden, hij heeft nog een kast vol projecten.
1489
Wat zeker in de herinnering zal blijven is de winnaar van de beste documentaire prijs op IDFA: 1489 van Shoghakat Vardanyan. Een Armeens gezin wier zoon verdwenen is tijdens de opflakkerende oorlog tussen Armenië en Azerbeidzjan, zijn de wanhoop nabij. Dit is een van de vele ‘kleine’ oorlogen die in 2023 woedden op de wereld, de media hebben alleen oog voor de ‘grote’ oorlogen. De zoon is vermist, en de familie maakt ingewikkelde plattegronden waar hij verdwenen moet zijn. 1489 betekent missing in action. Voordat we het onvermijdelijke nieuws krijgen, is ondanks de zwaarte van het onderwerp met al dat verdriet, verwondering over het leven bij vader, moeder en dochter. Een verdwaald vogeltje in huis wordt geliefkoosd. Knap hoe hier het omarmen van het leven gestalte krijgt.
The World is Family het meesterwerk van de Indiase regisseur Anand Patwardhan is ook een intieme familiegeschiedenis. Aan de hand van zijn ouders neemt hij ons mee in de bewogen geschiedenis van India sinds de Tweede Wereldoorlog. De scheiding tussen India en Pakistan, Gandhi en andere grote leiders, komen aan bod, de archiefbeelden zijn subliem in de documentaire gemonteerd. Het verhaal roept veel emotie op omdat we meeleven met de aftakelende ouders van Patwardhan. Maar de oude mensen zijn geen jankende hoopjes mens, ze zijn stoïcijns, en zitten vol snaakse humor. Belangrijkste conclusie van The World is Family, is dat hindoes en moslims eindelijk samen moeten leren leven. In de huidige geopolitieke situatie op onze aardbol is dat een essentiële conclusie, en een dwingende gedachte tot vrede en vrijheid.
Ulrik van Tongeren