Morvern Callar

Het retrospectief in Eye toont twee Britse regisseuses, die vitale krachten in de Europese cinema zijn.

Interessant om twee Britse regisseuses aan elkaar te koppelen in een programma. Ze hebben een overzichtelijk oeuvre. Andrea Arnold (1969) heeft vier speelfilms en een documentaire gemaakt en Lynne Ramsay vier speelfilms. Korte films van de twee worden ook vertoond. Zodoende kunnen we ze met elkaar vergelijken. Zowel Arnold als Ramsay werden geboren in nederige omstandigheden. Je zou Arnold’s werk kunnen omschrijven als sociaalrealisme met flair, zonder de toeschouwer lastig te vallen met boodschappen. Ramsay is moeilijker te duiden, ze debuteerde met Ratcatcher (1999) een sociaal-realistisch drama. Haar volgende drie films kunnen gezien worden als thrillers, doorspekt met maatschappelijke thema’s.

Arnold debuteerde met Red Road (2006). Na dat sociale drama met thriller elementen volgden Fish Tank (2009), American Honey (2016) en de fantastische documentaire Cow (2021) over Luma de koe. Red Road is een ijzersterk debuut van Arnold. Het gaat over de jonge vrouw Jackie (Kate Dickey), een beveiliger die achter talrijke monitoren zit in de buurt bij een ‘housing estate’ (woonwijk) en die deze in de gaten houdt. Gemaakt in 2002, is de film tamelijk profetisch in het tonen van de aansluipende surveillance-staat. Het oog van Jackie valt op Clyde een scharrelaar die zich bezighoudt met kleine criminaliteit. Ze is zo gefascineerd door hem dat daar wel meer achter moet zitten. Het is een meeslepende puzzel, maar de film voelt apocalyptisch aan. Er zitten scherpe observaties in van de verloren zielen die in deze morsige stad, Glasgow, rondscharrelen.

Red Road

Morsigheid regeert ook in Fishtank, het gaat over Mia (Katie Jarvid) die in zo’n troosteloos ‘housing estate’ woont, alleen dansen geeft haar leven zin. Is dat een ontsnapping uit haar troosteloze leven? Star (Sasha Lane) de heldin van American Honey probeert ook uit haar uitzichtloze leven te ontsnappen. Zij laat haar gezin in de steek en sluit zich aan bij een groepje huis-aan-huis verkopers. Het is de eerste Amerikaanse film van Arnold, die een epische tocht door Amerikaanse staten laat zien. De film voelt geïmproviseerd aan en de meeslepende onconventionele filmstijl herinnert aan Terence Malick. In alle vier de speelfilms van Arnold worden krachtige jonge vrouwen geportretteerd, met veel gevoel en lyriek worden ze neergezet, zonder in feministische retoriek te vervallen. Wuthering Heights (2011) is een teleurstellend kostuumdrama van Arnold.

De Schotse Lynne Ramsay heeft een nogal fragmentarische filmstijl, verleden en heden worden door elkaar gehusseld. Opmerkelijk is het visuele stempel dat de regisseuse op haar films drukt, met formidabel gebruik van kleur en compositie. Ook muziek, voornamelijk bestaande, speelt een belangrijke rol in haar filmtaal. De geluidsmixage is trouwens fenomenaal in haar werk. Morven Callar (2002) is haar film die het meest inventief en mysterieus is. Morven wordt wakker naast haar dode vriend, het gevolg van zelfmoord. Ze is laconiek en tegelijkertijd verlamd door verdriet. Haar leventje gaat verder, inclusief feesten, ondanks het leeggebloede lichaam in dat appartement. Daar stapt ze dagelijks overheen als ze in de keuken moet zijn. De film is gebaseerd op de gelijknamige experimentele novelle van Alan Warner uit 1995. Dat boek is in voice-over, Ramsay heeft dat in film weggelaten. Toch moeten we ons in het hoofd nestelen van Morven, om deze cryptische helletocht te bevatten. Met haar boezemvriendin gaat ze op vakantie naar Spanje om de bloemetjes buiten zetten. Magnetiserend is de rol van Samantha Morton. Ze speelt op ondoorgrondelijke wijze, als ware het een open wond. Morton heeft een zalvende stem. Jaren later zou de actrice opduiken in het universum van de horror-tv-serie The Walking Dead. Haar zalvende stem was angstaanjagender dan alle gruwelen in die serie.

We Need to Talk about Kevin (2011) met Tilda Swinton en You Were Never Really Here (2017) met Joaquim Phoenix zijn uitzonderlijke films met de visuele en audiofiele panache van Ramsay. Maar we gaan steeds weer terug naar het overweldigende Morven Callar.

Best and brightest. Andrea Arnold & Lynne Ramsay in Eye, van 1 december 2023 tot 4 januari 2024.

Ulrik van Tongeren