Beau Travail

.
Door Ulrik van Tongeren

De beelden in de films van Denis zijn hypnotiserend.

Het retrospectief over de Franse regisseuse Claire Denis is een selectie van circa een dozijn films uit haar bijzondere oeuvre. Wat is haar signatuur? In de talloze interviews die ze gaf, ontweek Denis die vraag altijd. Het is onmogelijk om haar oeuvre in een paar ronkende volzinnen te beschrijven. Ze is niet te categoriseren. Heeft films in alle mogelijke genres gemaakt en daarbij filmconventies neergehaald. Het hangt ook af met welke cameraman (of cameravrouw Agnes Godard!) Denis werkt. Ze vertelt haar films vooral met aansprekende beelden, de camera gebruikt ze als pen; plot en dialogen staan niet op de eerste plaats.

De donkerste kanten van de menselijke natuur compromisloos blootleggen is een belangrijke kwaliteit van Denis. Ze oordeelt niet, zelfs de grootste monsters in haar films hebben iets bijzonders, een zekere elegantie. Blijkbaar houdt ze van haar personages. Het zijn de gebaren en blikken van de personages die meer zeggen, dan woorden werkelijk kunnen. De lichamen van de acteurs zijn belangrijk, er zit veel naakt in haar films, vooral ruggen zijn expressief. Het is allemaal uiterst sensueel verbeeld. Denis gebruikt graag fysieke acteurs, dat zijn acteurs die met hun lijf zowel intimiderend als hoogst verleidelijk zijn. Acteurs als bijvoorbeeld: Vincent Lindon, Alex Descas, Isaach de Bankolé, Denis Lavant, Juliette Binoche, en Béatrice Dalle.

L’intrus

Neem nou L’intrus (2004) haar meest experimentele, alle grenzen overstijgende, weerbarstige meesterwerk. Louis (Michel Subor) is een oude man die een nieuw hart nodig heeft en tevens zijn zoon zoekt. ‘Jouw grootste vijanden zijn verstopt bij jou van binnen’ zegt een mysterieuze vrouw aan het begin tegen hem. Denis stapelt naar hartelust metaforen op in deze film, de vertelling schiet alle kanten op en bestrijkt meerdere continenten, van de sneeuw van Zwitserland naar de hitte van Tahiti. Wat betekent de wilde maalstroom van poëtische beelden? Wellicht is het een mijmering over leven en dood. Prachtig beeld in de film is een menselijk hart liggend op het ijs van een bevroren meer. Denis grossiert in beelden die tot in de eeuwigheid in de herinnering ronddansen. 

Vendredi Soir

In tegenstelling tot dat donkere drama maakt Denis twee jaar later het lichtvoetige Vendredi Soir. Parijs vrijdagavond, het autoverkeer is vastgelopen. Jean (Vincent Lindon) en Laure (Valerie Lemercier) ontmoeten elkaar, wat leidt tot een onverwachte nacht samen. Een bedrieglijk simpel verhaal op een waanzinnig inventieve wijze vormgegeven. En grotendeels zonder woorden, blikken zeggen zoveel meer. De zwijgzame Jean, in een wolk van sigarettenrook, zit tegenover het prototype van de charmante Française, in een Italiaans eethuis. Er is er een overweldigend oog voor de details daar. De tafelkleden, het rode licht, de dampende pizza’s, het gekrulde kapsel van Laure en de diepe rimpels in het vermoeide gelaat van Jean; het is de textuur van het leven. In een enkele briljante scene wordt de essentie van Denis weergegeven. 

Trouble Every Day en Les Salauds

Duistere drama’s zijn Trouble Every Day (2001) en Les Salauds (2013). De eerste is een horrorfilm over moderne vampiers. Er zijn twee verhaallijnen, Beatrice Dall, in een memorabele rol, gaat nogal te keer. Ze beschilderd zichzelf in het bloed van haar slachtoffers. In de andere verhaallijn zit acteur Vincent Gallo, hij is ook een vampier, verstrikt in een ontoegankelijke plot over medische corruptie. Ook hier een onvergetelijk beeld: een bebloede Dall schrijdt langs een bloederige muur, alsof het een spetterend kunstwerk van Pollock betreft. Les Salauds is een misdaaddrama en heel donker. Het tekent een bijna satanische Parijse onderwereld. Vincent Lindon speelt de held en Michel Subor de angstaanjagende slechterik.

35 Rhums

Je zou bijna een juweel als 35 Rhums (2008) over het hoofd zien. Denis zou zich hebben later inspireren door de ingetogen films van de Japanse regisseur Ozu. Dit is een minimalistisch drama over een vader-dochter verhouding. Onuitgesproken gevoelens en gedachten hangen tussen de twee in. De vader weet dat hij zijn dochter moet loslaten, ze moet immers volwassen worden. Alex Descas vertolkt de vader, subliem als altijd, hij is metro-treinbestuurder. Dat levert onvergetelijke beelden van het spoor op. Met de briljante muziek van Tindersticks als begeleiding, deze muzikanten onder leiding van componist en zanger Stuart Staples, zijn ze het geheime wapen van Denis. In bijna al haar films zit hun hypnotiserende muziek.

De vitaliteit van Claire Denis, geboren in 1946, is zonder weerga. In 2022 maakte ze Avec Amour et Acharnement, het is een schurend liefdesdrama met ontregelende rollen van Vincent Lindon en Juliette Binoche. En Stars at Noon, is een politiek drama over buitenstaanders, spelend in Nicaragua, met een fantastische Margaret Qualley in de hoofdrol. Beide films, tijdens de pandemie geschoten, zitten niet in het programma. 

Chocolat

De grote blikvangers in het retrospectief zijn de Afrikaanse films van Denis. Het zijn subtiele ontledingen van het kolonialisme: Chocolat (1988) moet autobiografische zijn, want Denis bracht een groot deel van haar jeugd door in Afrika. In deze broeierige film is het kolonialisme bijna onderhuids aan het etteren. In White Material (2009) stort het totaal in. Beau Travail (1999) is een intrigerend portret van het vreemdelingenlegioen in Afrika. Enkele hoogtepunten uit het trio films, in Chocolat is Isaach de Bankolé imponerend als zwijgende huisbediende van de koloniale familie. Hij moet voor het dochtertje zorgen, dit zijn de tederste momenten in het werk van Denis. Isabelle Huppert is ijzersterk in White Material. Denis Lavant speelt in Beau Travail de langzame ondergang van een modelsoldaat. Hij is de meest fysieke acteur van de wereld, hij zou een danser kunnen zijn. Een magnetiserende aanwezigheid. Geniaal.

Claire Denis: Trouble-Making Magic is te zien tot 20 maart in Eye, Amsterdam.
Chocolat en Beau Travail draaien nu in de bioscopen.