Véréna Paravel & Lucien Castaing -Taylor – Cosmic Realism is een tentoonstelling in Eye waarin het subversieve en grensverleggende werk van Paravel en Taylor wordt getoond.
Door Ulrik van Tongeren
Deze antropologen maken documentaires en beeldende kunst, dat zich bevindt op een snijpunt van wetenschap en kunst. Maar Paravel en Castaing-Taylor maken geen droge academische traktaten. Ze bekijken de wereld met een antropologisch oog. De tentoonstelling in Eye bevat zeven installaties, waarmee de ontwikkeling van de makers in beeld wordt gebracht. Op meerdere schermen worden de films vertoond, hierdoor galmen de beelden en geluidsbanden door elkaar heen. Die intrigerende kakofonie versterkt het dramatische gehalte van de werken. We moeten deuren openen om een nieuw deel van de tentoonstelling te betreden, het geeft een schatkamer gevoel.
Leviathan (2012) is hun bekendste werk, het is een ongemeen brute documentaire, die de zintuigen ontregeld en op scherp zet; het is een nachtmerrieachtige ervaring. Bijna apocalyptisch. Het visserschip Athena staat centraal, daarop werken de vissers twintig uur per dag. Oorverdovend is de klotsende zee, het woeste geratel van kettingen en de uitpuilende visnetten die op het dek gedeponeerd worden. De visvangst is een soort oorlog, met grof geweld worden vissen en schelpdieren aan de zee ontrukt. Op het dek verwerkt, schoongemaakt en in het ruim van het schip neergelaten. Leviathan is een bijna woordloze film, we horen alleen de onverstaanbare conversaties van de vissers onderling. De zwaar getatoeëerde vissers hebben het gevaarlijkste beroep ter wereld.
De documentaire is gesitueerd in New Bedford Massachusetts, toevallig de plek waar het boek Moby Dick van Herman Melville zich afspeelt. Het was vroeger centrum van de walvisvaart. De filmmakers hebben een jaar op de kade gestaan en namen daarna het besluit om alleen maar op zee te filmen. Ze gebruikten tientallen HD GoPro camera’s op de boot, aan de bemanning gehangen, op de visnetten en op de filmmakers. Al die duizelingwekkende perspectieven werden briljant aan elkaar gemonteerd. Een bijna niet te bevatten stroom memorabele beelden branden op het netvlies. Zoals het moment waarop een volgestouwd visnet de vissen keihard op het dek deponeert, de ogen en snuiten van de vissen puilen machteloos door het net.
Ook de lozing van visafval en bloed door een gat van het schip is pakkend, we duiken met de afgehakte viskoppen mee onderwater, het levert poëtische en gruwelijke beelden op. De grote roggen die meedogenloos op maat gehakt worden tussen twee vissers in, dat beeld doet echt pijn. Een meeuw die poogt een houten wand te beklimmen, maar net niet in het ruim weet te belanden, steelt de show. Paravel en Castain – Taylor werken zeven tot acht jaar aan een film. De opnamen van Leviathan waren ook levensgevaarlijk voor de filmmakers, ze konden zomaar van het dek afgezweept worden door een kabel, in de woelige zee terecht komen en verdrinken.
De film De Humani Corporis Fabrica (2022) is in een Parijs ziekenhuis opgenomen door Paravel en Castain – Taylor, ook een jaren durend project. Het gaat hier om het menselijk lichaam, om ziekte en dood. De camera’s dringen diep door in aorta’s, hersenen en bloedvaten van de patiënten. Hier zijn wel veel woorden te horen, tijdens de operaties en onderzoeken praten de medici wat af. Maar ze hebben stress en maken soms domme fouten en weten vaak niet wat ze doen. Er zijn al heel wat documentaires gemaakt over de binnenkant van het menselijk lichaam, de intensiteit en hypnotiserende beelden zijn typisch voor de cineasten. Ze gaan waar anderen niet durven te gaan, hun antropologisch oog geeft de documentaire onvermoede diepte. Paravel noemt de binnenkant van het menselijk lichaam trouwens een heelal.
Tegen het eind van de film zien we hoe verpleegsters een dode, niet eens oude man, redelijk moeizaam aankleden. Daarna is er een shot van talloze ziekenhuisbedden waar dode mensen op liggen. Alsof we naar een horrorfilm kijken, de beelden in de krochten van het ziekenhuis tonen de pijnlijke realiteit. Ooit belanden wij daar ook, we zijn tenslotte sterfelijke wezens.
• De tentoonstelling duurt tot 20 mei, in Eye. Het filmprogramma bevat documentaires over antropologie en film.
• Leviathan is op dinsdag 16 april om 21.30 en op donderdag 7 mei om 21.15 in Eye te zien.
• De Humani Corporis Fabrica is donderdag 4 april om 16.15 in Eye te zien.
.
