Verwacht het onverwachte (deel III)

Door Hector Reban

NAVO-admiraal Rob Bauer heeft de bevolking onlangs dringend gewaarschuwd het onverwachte te verwachten. We kunnen bijvoorbeeld kijken naar de aanslag op de Crocus City Hall in Moskou, hoofdstad van de vijand, waarbij rond de 144 doden vielen. De Nederlandse media verwachten dat de achtergrond van de aanslag precies zo is als de Amerikaanse media melden. Maar misschien is het beter ook nu het onverwachte te onderzoeken.

Het is namelijk belangrijk te weten op welk niveau deze aanslag van belang kan zijn met betrekking tot de wirwar van oorlogen en oorlogjes die momenteel rond de West en Zuid flank van Rusland worden uitgevochten en wat het eventuele escalatierisico zou kunnen zijn. Daarvoor is uiteraard een goed zicht nodig op het waarheidsgehalte van de informatie die wordt gepresenteerd aan weerskanten van de Oost-West frontlinie.

Om er maar weer eens een disclaimer in te gooien – altijd nodig in Koude Oorlogstijd waarin mensen je stelselmatig binnen één van de twee kampen proberen te duwen – het gaat me bij de aanslag in Moskou niet om partij te kiezen. Het gaat me ook zeker niet om gemakzuchtige verbanden te leggen (zie deel II). Het gaat mij, als participerend burger in een politieke gemeenschap waarbinnen ik invloed zou mogen claimen, om de deugdelijkheid te testen van de informatie waarop wij als burgers onze mening op moeten baseren. Zoals ik in deel I van deze serie beweer, is dat een eerste burgerplicht, zeker in tijden van spanning met risico op escalaties.

IS-Khorasan

Het officiële verhaal in het westen wijkt af van de versie die in Rusland aan de bevolking wordt geserveerd. Hoewel niet ontkend kan worden, dat er islamitische terroristen bij de aanslagen betrokken zijn, is het volgens de Amerikaanse media direct een uitgemaakte zaak dat het hier gaat om de groepering IS-Khorasan, een aan de Islamitische Staat gerelateerde terreurgroep. Dit nieuws, gebaseerd op – altijd weer – anonieme bronnen binnen de veiligheidsgemeenschap, is massaal in Europa overgenomen.

Volgens Wikipedia  wordt de naam “Khorasan” door uiteenlopende groeperingen gebruikt, dikwijls verwijzend naar een historisch gebied. Zo noemt een tak van Al Qaida zich Khorasan, evenals een tak van IS.  

Het centrale commando van IS heeft de aanslag ook officieel opgeëist. Later is zelfs een video verspreid via een IS bevriend medium, waarop de (overigens onherkenbaar gemaakte) aanslagplegers zijn te zien. Dat hun Khorasan tak verantwoordelijk zou zijn geweest, zoals de Amerikaanse pers meldt, is door hen overigens niet verklaard.

De VS hadden, naar eigen zeggen, de Russen al gewaarschuwd voor een op handen zijnde aanslag. Die waarschuwing ging overigens pas uit nadat Poetin eerder zelf al had verklaard een (andere) aanslag van islamisten op een Synagoge te hebben verijdeld. De Russen moeten allang op hun quivive zijn geweest en kennelijk is de Amerikaanse info niet sterk genoeg geweest (en te beperkt) om de aanslag vooraf in de kiem te smoren.

Na gevangenneming en martelingen van de vermeende aanslagplegers komt ook de Russische pers met de bewering dat het zou gaan om islamitische terroristen. De daders zouden Russisch sprekende Tadzjieken zijn, die voor het bizar geringe bedrag van 5.000 dollar p.p. deze gruwelijk terreur zouden hebben uitgevoerd voor onbekende opdrachtgevers. De nationaliteit van de aanslagplegers kan inderdaad op de Khorasan tak wijzen. Poetin richt evenwel zijn pijlen direct op Oekraïne, omdat de vermeende verdachten een terugtocht via dat land op het oog zouden hebben gehad.

Specifieke fixatie?

Dat Rusland nu door IS-K zo hard zou zijn getroffen in de strijd van de terreurbeweging tegen de niet-islamitische landen en niet Israël of de VS in verband met de genocide op de moslimbevolking in Gaza, is enigszins opmerkelijk. Evengoed is die constatering op zichzelf geen bewijs dat iets anders speelt. Misschien heeft de logistiek van de operatie een mogelijkheid in Rusland gegeven en is die gewoon gepakt.

Een Amerikaanse expert die o.a. in een artikel van het Britse persbureau Reuters wordt opgevoerd, meldt dat het bij IS-K nu net om een specifieke “anti-Russische fixatie” gaat. Door sommige bronnen wordt dit indirect ondersteund met de bewering dat IS-K geen Palestina fixatie zou hebben (in tegenstelling tot de rest van de moslimwereld), hoewel het een feit is dat het kalifaat wel degelijk de oorlog aan Israël heeft verklaard.

Die zogenaamde specifieke fixatie op Rusland is ongewijzigd overgenomen in de kop boven een artikel van Jenne Jan Holtland in de Volkskrant. Ondanks dat de bewering in de kop door een met naam genoemde analist in het artikel zelf duidelijk weersproken wordt, heeft de eindredacteur het kennelijk toch nodig gevonden de suggestie erin te houden. Holtland beweert zelf in het stuk dat IS vrijwel nooit een aanslag claimt die het niet gepleegd heeft, ook weer in contradictie met een bron in de Washington Post die hij zelf citeert.

Als naar de palmares van door deze Khorasan groep geclaimde aanslagen wordt gekeken, is ook geen bijzondere fixatie op Rusland te zien. Deze aanslag zou zelfs slechts een uiterst spaarzaam geslaagde actie zijn geweest buiten het grondgebied van Afghanistan en het grensgebied in Pakistan, waar zij als strijders tegen de Taliban hun zwaartepunt hebben. Wel zijn er raketaanslagen gepleegd vanuit Noord-Afghanistan tegen Tadzjikistan en Oezbekistan en is ook eerder een bomaanslag gepleegd tegen de Russische ambassade in Kabul in 2022. Naast de Crocus Theater aanslag is er nog één andere belangrijke externe operatie geweest, namelijk een zelfmoordaanslag in Iran, in januari 2024 nog. Die heeft 100 doden gekost.

Een derde scenario

Met name die laatstgenoemde actie was volgens Reuters: “de dodelijkste van zijn soort in Iran sinds de Islamitische Revolutie van 1979” en “de eerste met een dermate hoog profiel dat internationale aandacht te verdienen was door het duidelijke aantal slachtoffers.”

Journalist Mark Ames toont zich al langer een betrouwbare bron, die goede info geeft, kritisch is op westerse inmenging, maar zich ook laat zien als een sterke criticus van Poetin. In een tweet op 26 maart maakt hij zijn volgers opmerkzaam op een boek van islamitisch terrorisme expert Antonio Giustozzi over de IS-K terreurgroep, waarin ook over de financiering van deze tak wordt geschreven. Het boek zou beschrijven hoe sponsoren uit bepaalde Golfstaten IS-K er in de afgelopen jaren toe brachten Russische en Iraanse belangen aan te vallen. Giustozzi schrijft:

“In beide gevallen, Rusland en Iran, diende de aanslagen op hun belangen niet alleen het doel van het centrale commando van IS, maar was het ook weer een manier om IS-K bruikbaar te maken voor sponsoren, die gelijksoortige redenen hadden om tegen deze twee landen terug te slaan.”

Ook in China zou ongerustheid heersen over terreurgroep IS-K, zoals is beschreven in een artikel van de Australische journalist Kevin Butler op Vice van 1 maart, drie weken vóór de aanslag. Mark Ames tweet op 26 maart daarom met enig gevoel voor ironie:

“Ik weet zeker dat het gewoon toeval is, maar IS-K is niet alleen in oorlog met de officiële vijanden van Washington, Iran en Rusland, maar voert ook operaties uit tegen Washingtons tegenstander nummer 1, China. IS-K is dus in oorlog met de drie belangrijkste tegenstanders van Amerika. Bizar hoe dat werkt.”

Recapitulatie

Het Russische scenario suggereert dat deze groep aanslagplegers bestaat uit een “proxy” van Oekraïne (en de VS). Doel van deze bloedige aanslag zou zijn geweest om de spanningen tussen bevolkingsgroepen in Rusland te bevorderen, bv. door de opgelaaide strijd te voeden tussen joden en moslims in Rusland, zoals die is ontstaan na 7 oktober 2023. Begin maart zou een aanslag op een Synagoge zijn verijdeld.

Op zichzelf is het niet vreemd dat de Russen alles aangrijpen om in verband met de grootste vijand van het moment te brengen, maar of het ook de werkelijkheid weerspiegelt, is lastig te geloven. De Russen zouden het waarschijnlijk ook nooit willen toegeven als de Amerikanen het bij het rechte eind zouden hebben en de aanslag is gepleegd door een onafhankelijke groep gebonden aan IS, in het bijzonder de Khorasan tak.

Uiteraard kan Rusland, zoals het Amerikaanse scenario suggereert, een doel zijn van islamitische terroristen vanwege bv. de oorlog in Syrië of de spanningen in Tsjetsjenië en Dagestan. Ook omvat Khorasan een paar islamitische voormalige Sovjetrepublieken, Oezbekistan en Tadzjikistan, zodat de mogelijke historische haatdragende connectie met de rechtsopvolger van de USSR, Rusland, snel is gemaakt. Het is dus eenvoudig aannemelijk dat deze aanslag echt helemaal niets te maken heeft met de oorlog in Oekraïne of – in breder verband – met de oorlog van de Pax Americana landen tegen hun uitdagers.

Aan de andere kant, Rusland staat zoals zoveel landen in het vizier van het Centrale Commando van IS, maar of en om welke precieze redenen de IS-K tak nu juist in Rusland één van zijn spaarzame externe operaties heeft uitgevoerd, blijft in de mist hangen. Er lijkt in ieder geval in het verleden geen speciale fixatie op Rusland te zijn geweest.

Het derde scenario gaat uit van aanslagen op ad-hoc basis, gepleegd door een soort islamitische huurlingen uit de Khorasan regio, die in ruil voor fondsen toeslaan bij één van de gezamenlijke vijanden van henzelf en van hun sponsors. Mark Ames concludeert dat: “[h]et geen creaturen van Washington zijn, ze werken opportunistisch voor donoren die op een bepaald moment in de tijd gezamenlijke belangen hebben.” Het is in dat licht meer dan interessant dat IS-K in 2024 zowel – en uitsluitend – Iran als Rusland zeer bloedig heeft belaagd.

De VS heeft plannen om moslimextremisten te gebruiken tegen Rusland ook al eerder uitgewerkt, vanuit hetzelfde land (Afghanistan) tegen ongeveer dezelfde tegenstander (de Sovjets). Ten tweede wordt het idee ook actief gepropageerd. Hillary Clinton heeft een Afghanistan 1980 scenario voorgesteld voor de oorlog in Oekraïne en ook top opinieleider Thomas Friedman heeft zich ooit groot voorstander getoond de Russen letterlijk te laten bloeden, dit keer door IS in plaats van de Mujaheddin. Het is in de VS een algemene mening. Televisiepraathoofden kunnen gewoon op mainstream kanalen lekker babbelen over hoeveel Russische doden nodig zijn om de zo gewenste regeringswissel in Rusland tot stand te brengen.

Een high-profile attack zou een goede rekruteringsgrond voor meer Taliban afvallige Tadzjieken kunnen zijn, zoals terrorisme expert Giustozzi beschrijft in een artikel van 30 januari jl., en bovendien meer broodnodige fondsen kunnen aantrekken. Wie de mogelijk nieuwe donoren zouden moeten zijn na twee grote aanslagen in Iran en Rusland, ligt dan voor de hand.

Pentagon medewerkster Evelyn Farkas (midden) denkt dat voor een regeringswissel in Moskou meer lijkzakken nodig zijn.

Tot slot: De Nederlandse media

In deel II van dit drieluik heb ik beschreven dat de ruimte die er nog is om kritisch te zijn, handig en methodisch moet worden gebruikt. Door te starten met een kritische houding, komen we vervolgens via een logische analyse terecht bij tegenstrijdigheden in de berichtgeving. Met historische achtergronden bij de hand en door bij betrouwbare bronnen te informeren ontstaan meer context en een nieuw scenario over de achtergronden van deze bloedige aanslag.

Hoewel voor het derde scenario geloofwaardige aanwijzingen zijn, ontbreekt hard bewijs. Wel zouden die aanwijzingen meer onderzoek rechtvaardigen. De hamvraag is dan of het oog van IS-K in het bijzonder is gericht op bepaalde toekomstige financiers door juist hun aanslag in Moskou te plannen of dat er al financierende partijen in het spel zijn geweest bij deze aanslag. Zonder antwoord op die vraag kunnen alle besproken scenario’s nog op waarheid berusten.

Met name als het gaat over kwestie van internationale proporties is het verstandig niet zonder meer uit te gaan van wat de Nederlandse pers beweert. Bij gebrek aan enige dieptekennis wordt direct de Amerikaanse informatie geslikt en herhaald. Zo ook in dit geval. Zonder de extra context van het derde scenario blijven daarom na de aanslag op het concertgebouw in Rusland in onze harten en hoofden bepaalde indrukken hangen. De VS is goedaardig en waarschuwt zelfs de tegenpartij. De Russen zijn daarentegen wantrouwende klunzen, want hebben de terroristen ondanks de goedheid en superioriteit van de Amerikaanse veiligheidsdiensten toch toe laten slaan.

De boost van de moraal in oorlogstijd werkt zo twee kanten op; in het voordeel van de VS en in het nadeel van de Russen. Dat is wat er onder de streep over blijft, een beeldvorming die nuttig is voor de westerse zijde in de nieuwe Koude Oorlog. De propagandawinst is geboekt. Geen standaard journalist heeft het dan nog over onderzoek naar eventuele diepere achtergronden. Dat werk moet de burger dus zelf doen.