Boekbespreking: Rob de Wijk – “Het nieuwe IJzeren Gordijn”

Door Hector Reban

Vrijwel iedereen kent het meesterwerk “1984” van George Orwell, waarin hij een totalitaire staat beschrijft die zijn invloed over elk aspect van het leven doet gelden. Minder algemeen bekend is de ontstaansgeschiedenis van Big Brother. Het gedisciplineerde, compleet gecontroleerde leven van hoofdpersoon Winston Smith is namelijk een uitvloeisel van de permanente oorlog die wordt gevoerd tussen drie grote regio’s die de aarde beheersen.

Die beginsituatie doet onwillekeurig denken aan de huidige tijd, waarin de unipolaire wereldorde onder leiding van de VS, de Pax Americana, aan slijtage onderhevig is. Andere naties (China, Rusland) en groepen landen (het mondiale zuiden) willen inmiddels ook hun rechtmatige plaatsje onder de zon en botsen daarbij op de privileges die het Westen al 500 jaar voor zichzelf opeist. Een multipolaire wereldorde lijkt in de maak.

Wie het boek “Het Nieuwe IJzeren Gordijn” van Rob de Wijk leest, ziet meer parallellen met Orwell’s meesterwerk. De Wijk neemt als leidraad het Romeins imperialistische adagium “Si vis pacem, para bellum” (Wie vrede wil, bereidt zich voor op oorlog). Dat heeft in “1984” een simpele eigentijdse vertaling gekregen in Big Brother’s stelregel WAR = PEACE.

Het narratief

De algemene lijn van zijn betoog volgt, schrijft de Wijk, de zogenaamde realistische school in de studie van Internationale Betrekkingen. Uiteindelijk rusten alle verhoudingen niet op internationaal recht maar op kale machtsuitoefening, met name economisch en militair. Alleen onder harde militaire voorwaarden moeten “wars of necessity” worden gevoerd om “vitale belangen” te beschermen.

Een assertief China komt sterk op en Rusland heeft zich als agressor getoond. Daarom moet Europa af van het idee dat zij acties zou moeten ondersteunen om de internationale rechtsorde te versterken of dat zij zonder militaire slagkracht waarden zou kunnen exporteren. Dat is een gepasseerd station nu Poetin en Xi zich openlijk sterk maken voor een nieuwe wereldorde. Die wordt door de Wijk een “wanorde” genoemd, kennelijk omdat de – in zijn ogen – heilzame hegemonie van de VS niet meer wereldwijd wordt geaccepteerd.

De wereld is niet maakbaar en alle “wars of choice” in dienst van mooie humanitaire waarden zijn mislukt. Met name Europa moet daarom zijn postmoderne veren afwerpen en een machtspolitieke speler worden om niet zelf een speelbal van anderen te zijn. Dat betekent, naast enorme uitbreiding van parate mankracht, de opbouw van een eigen defensie-industrie en een kernwapen paraplu. Er kan namelijk niet altijd meer worden vertrouwd op de VS nu daar roekeloze isolationisten als Trump aan het roer kunnen komen te staan.

Europa moet geen vredesmissies meer steunen, behalve als die risicoloos zijn en alleen nog militair opkomen voor naakt eigenbelang – ook elders op de wereld als dat moet. Ook moeten we ons stevig bewapenen tegen de Russische agressie, een nieuw gordijn van militaire ijzerwaren rondom dat land leggen en de “weerbaarheid” van de westerse bevolking tot nieuw speerpunt maken.

De dogma’s

Ondanks zijn aversie tegen morele politiek, formuleert de Wijk zijn betoog volgens stokoud internationaal gewoonterecht keurig in bekende morele termen van zelfverdediging. Zelfverdediging is namelijk altijd legitiem, zo weet de genocidale staat Israël ook met regelmaat te melden. Zonder morele façade ontstaat geen mobiliserend verhaal; dat weet De Wijk ongetwijfeld ook. Als een tweede natuur schrijft hij dreiging en confrontaties dan ook stelselmatig toe aan acties van onze officiële vijanden. Onze kant is de vredelievende, altijd reagerende partij, die slechts voor zijn eigen veiligheid opkomt en daarom harde keuzes krijgt opgedrongen.

Volgens dat propaganda-technisch effectieve beeld hebben Poetin en Xi het Westen de oorlog verklaard. Op de gezamenlijke top in Beijing van 4 februari 2022 formuleerden zij, hoewel in internationaal rechterlijke termen met respect voor de VN, aspiraties voor een multipolaire orde. Niet lang daarna volgde de Oekraïense inval. De Gaza oorlog zou vervolgens China’s ware kleuren hebben laten zien, want hun Iraanse vazal zou die exploiteren om een twee fronten theater voor de VS te openen (1).

In De Wijk’s universum bestaat dus geen jarenlange westerse confrontatiepolitiek tegen Rusland rond Oekraïne. Ook is er geen plaats voor de weigering van het westen de genocide door Israël te stoppen, wat evenwel de gemakkelijkste manier zou zijn om Iran de wind uit de zeilen te nemen. Gewoonweg neokoloniaal te noemen is dat hij kennelijk voor China, Rusland en andere niet-westerse landen geen plek op het wereldtoneel ziet anders dan in volkomen ondergeschiktheid aan de Pax Americana. Onze privileges zijn een gegeven en ietsje inschikken willen we niet. Tenminste, niet vreedzaam.

Vast dogma is dan ook – en vanuit het perspectief van de Amerikaanse wereldheerschappij ook ongetwijfeld waar – dat de opkomst van China een “zero sum game” betekent (hun winst is ons verlies). Een ander is dat de weerbarstigheid van Rusland om zich te laten onderwerpen, een persistent veiligheidsprobleem is. Dus: “niet Poetin, maar Rusland is het probleem”, stelt ook De Wijk in navolging van de Amerikanen in alle eerlijkheid.

Rusland zou in theorie onderdeel hebben kunnen worden van een pan-Europese veiligheidsarchitectuur. Maar onze machtspolitieke vrienden uit de VS – voor wie heel Europa uiteindelijk een westelijke veiligheidsbuffer ten opzichte van het “Euraziatische hartland” is – hebben daar een stokje voor gestoken. Het zou van Europa een tripolaire orde maken. Daarin zou de VS in belangrijke kwesties ook met twee tegen één het onderspit kunnen delven.

Het naakte bestaan van Rusland kan binnen die kaders niet anders worden aangepakt dan met een kordon van ijzer en het afknijpen van het land. Dat kan door alle handelscontacten af te zweren en sancties in te stellen. Rusland moet dus stelselmatig verzwakt worden, zoals Amerika’s defensieminister Lloyd Austin al verkondigde en eigenlijk al jaren vóór de invasie in allerlei rapporten van denktanks beschreven is.

Het alarmisme

Uiteraard kan de criminele inval in Oekraïne als game-changer gezien worden. De Russen zijn een grens over gegaan, letterlijk en figuurlijk. De hamvraag is of dat werkelijk een dreiging inhoudt voor heel Europa en of er geen andere oplossingen zijn dan de opbouw van meer spanningen en wapenwedlopen tegen enorme sociale en financiële kosten.

Helaas zijn in het machtspolitieke denken de anderen altijd “potentaten” of “terroristen”, waar “niet mee te praten valt” en die “alleen de taal van de macht en geweld kennen”. Dat de Russen zich bereid hebben getoond met Oekraïne over echte veiligheidsonderwerpen te onderhandelen, zoals ook uit een studie naar de Istanboel gesprekken van maart 2022 is gebleken, is dan ook een feit dat moet worden genegeerd.

“You never run out of things that can go wrong” en er is dus ook nooit een tekort aan mógelijke rampscenario’s. Dus omdat niemand zou weten waar de Russische agressie stopt, zouden we ons militair moeten voorbereiden op het ergste scenario, namelijk een directe dreiging van Tallin tot Lissabon. Men zou dit een extreme variant van het voorzorgsprincipe kunnen noemen. Maar een hard feit is dat de Russen Kyiv nog niet eens hebben kunnen innemen. Om de Russische dreiging te schetsen weet De Wijk ook weinig meer in te brengen dan dat het land over honderden kilometers loopgraven, tankversperringen en mijnenvelden in stelling heeft gezet (NB: verdedigingswerken!).

Ook vindt hij dat de sfeer in de Estse grensstad met Rusland Narva zo gespannen aanvoelt. Volgens De Wijk zijn de zorgen van Balten en Polen nu ook onze zorgen. Maar “we kunnen de Esten toch niet aan hun lot overlaten” zou eigenlijk morele politiek zijn, precies wat De Wijk zo graag ten grave wil dragen.

Zo wordt door spierballenpolitiek een onbeduidende stad vol etnische Russen, zoals Narva, een mogelijke lont in het kruitvat dat naar een allesvernietigende wereldoorlog leidt. Pragmatisch en verstandig is dat niet. De vraag is dus waarom van elke irrationele angst of haat gebaseerd op oude vijandschap een militair (2) probleem van heel Europa en uiteindelijk zelfs de hele wereld moet worden gemaakt. Het lijkt er meer op dat andere belangen in het spel zijn dan het verdedigen van de Balten aan de verre periferie van Europa. Anti Russische sentimenten in landen met een minder prettig verleden met Rusland worden kennelijk slim als aanjager misbruikt om een bepaalde agenda door te drukken.

Met achter de hand een zwaarbewapende NAVO die bereid is tot de afgrond te gaan, kan Kaja Kallas van het dwergstaatje Estland openlijk een
oud plan uit Amerikaans wensdenken van stal halen: het opbreken van Rusland.

De valse motieven

Maar, vertelt De Wijk, waar Russische machtspolitiek “cynisch” en “agressief” is, is die van ons uiteraard wel gebaseerd op morele uitgangspunten zoals het humanitair oorlogsrecht. Onze machtspolitiek doet niets af aan onze morele voortreffelijkheid. Ondanks dat De Wijk’s betoog de bijl legt aan de wortel van de VN, de OVSE en het complete internationale recht, zou Europa nog steeds de internationale instituties volgen. Het is slechts één van de vele ongemakkelijke spagaten tussen machtspolitiek en zelf-feliciterend moralisme die De Wijk maakt. Big Brother zou het wellicht “dubbeldenk” noemen. 

Volgens De Wijk heeft de EU zelfs een morele plicht machtspolitiek te voeren, om voor de eigen bevolking veiligheid en welvaart zeker te stellen. Het is een flagrante misleiding om de belangen van “ons” militair-industriële complex gelijk te stellen aan die van de bevolking.
Het beste dat de Wijk heeft gezien in de aanzet naar een nieuwe Europese machtspolitiek, is de snelle overschakeling van gas uit Rusland naar duur en milieuvernietigend schaliegas uit de VS. Dat heeft de Europese burger gemerkt in zijn portemonnee. Lever in voor “onze” welvaart, hoe Orwelliaans kun je het krijgen. Buiten dat heeft ook de Europese economie een flink nadeel opgelopen ten opzichte van de VS. De indruk is dan ook dat de Wijk’s narratief, dat we al lang kennen uit NAVO’s strategische plannen, vooral in het belang van het Amerikaanse imperium wordt verspreid.

De Wijk omhult zijn aanbevelingen in de dwangbuis van een nieuw soort TINA politiek (There Is No Alternative). Dat is wederom – misschien niet geheel toevallig net als de neoliberale versie van Thatcher en Reagan – ter aanpak van een crisis van het westers gedomineerde kapitalistische systeem. (3) Men wil kennelijk met een beleid van militair keynesianisme (d.w.z., een economische groei gebaseerd op stabiele overheidsbestedingen in de militaire sector) de afkalvende economische positie laten opleven.

Enorm veel middelen van Europese burgers zullen daarvoor naar het militair-industriële complex worden overgeheveld. Maar dat niet alleen. Confrontatiepolitiek betekent ook mogelijke confrontaties. Dat maakt Europa noch de wereld echt veiliger, zou je zeggen. Het vermoeden rijst dat de Wijk’s “voor onze veiligheid en welvaart”, een slogan is van buzz-woorden voor de Bühne, maar verder compleet buiten de realiteit staat.

Een merkwaardige tegenstrijdigheid in het betoog is dan ook de nadruk op een versterkte Europese defensie-industrie uit angst voor Trump, terwijl de NAVO nog steeds als het kanaal voor verdediging van de Europese sfeer wordt gezien. De NAVO staat namelijk juist onder controle van de VS. Het is volkomen onduidelijk hoe een parallelle Europese militaire macht zich binnen de NAVO onafhankelijk van de VS zou kunnen opstellen, nog afgezien van de vraag of de VS dat zouden toestaan.

Wie van Europa een geopolitieke speler wil maken die eventueel alleen kan opereren, zal zich los moeten maken van de NAVO. Dat is niet wat de Wijk wil. Met andere woorden, het argument Trump is een vals argument. Het gaat in werkelijkheid om hogere offers die de Europese bevolking moet brengen voor de militaire machine onder commando van de VS. Exact conform de nieuwe NAVO-richtlijnen en de wensen van dat land, dat wil dat Europeanen meer gaan opdraaien voor de kosten van het Imperium.

De wereld van de Wijk

Het is niet eens meer de vraag of het hier om een analyse gaat die als bijdrage aan het debat moet gelden of gewoon als blauwdruk voor wat ons binnen Europa te wachten staat. Vermoedelijk kan het boek, dat in april is verschenen, het beste in samenhang worden gezien met de gecoördineerde indoctrinatie campagne die dit jaar is gestart door NAVO admiraal Bauer – en gevolgd is door minister van defensie Ollongren.

De Wijk is lid geweest van een nationale denktank om scenario’s te formuleren voor de afloop van de Oekraïne oorlog (alle scenario’s blijken naar het gepropageerde resultaat te leiden, namelijk versterking van de militaire macht en een nieuw IJzeren Gordijn). Met dit boek doet ook hij een duit in de propagandazak, nadat eerder bv. al het leger zich aandiende bij Buitenhof (ex-generaals De Kruif en Van Uhm) en het bedrijfsleven via VNO-NCW voorzitter Ingrid Thijssen. Het is volkomen duidelijk wie het meeste baat zullen hebben bij deze nieuwe koers en wiens belangen bedoeld worden met de vage term “het nationale belang”.

Vanachter dat narratief doemt een zeer naargeestige en totalitaire wereld op. Democratie en vrijheden zullen op het hakblok van “eenheid” en “veiligheid” sneuvelen. Nu het socialistische idee succesvol is vernietigd, zal de enige uitlaatklep voor de bevolking een extreemrechts nationalistische signatuur hebben (4). Prangende milieuvraagstukken worden terzijde geschoven. Afkalving van welvaart door strategische keuzes en overheveling van middelen van burgers naar bedrijfsleven zullen armoede en ongelijkheid doen toenemen. Behalve indoctrinatie van de bevolking ten bate van de agenda van VS, NAVO en de Europese defensie-industrie zal de maatschappij drastisch worden gemilitariseerd en (nog) hiërarchischer worden (5). Bovendien zal in een Orwelliaanse wereld van strijdende blokken ook een toename van spanningen en onveiligheid merkbaar zijn.

Machtspolitiek heeft last van zelfvervullende voorspellingen. Als je iemand maar lang genoeg als een vijand behandelt, gaat hij zich vanzelf als vijand gedragen. Machtspolitiek creëert daarmee altijd de behoefte aan meer machtspolitiek en kan zomaar eindigen in een race to the bottom met alle gevaren van dien.

Stel je voor dat alle energie en de honderden miljarden die in de Oekraïne oorlog zijn gestoken een bestemming zouden hebben gekregen die alles op alles zou zetten op betere relaties met oog voor elkaars veiligheidsbehoeften. Wensdenken van naïevelingen en Poetin trollen, zou de Wijk ongetwijfeld roepen. Maar de mentale starheid en analytische ambiguïteit van de Wijk en consorten zal onherroepelijk leiden naar confrontaties tussen regio’s en binnen die regio’s naar onderwerping van de bevolking aan het militair-industriële complex. De wereld van de Wijk zou heel goed de wereld van Winston Smith kunnen blijken te zijn.

Het Nieuwe IJzeren Gordijn – Hoe Machtspolitiek terugkeert in Europa
Uitgeverij Balans
ISBN 9789463823326
368 pagina’s
€ 23,99

.

.

.

.

.

.NOTEN

(1) Mensen met een andere mening dan de Wijk worden doorgaans neergezet als naïevelingen, trollen of agenten van de vijand. Wat betreft dit laatste, zie deze schandalige tweet van de Wijk over de studentenprotesten tegen de genocide in Gaza 

(2) Het zou uiteraard een probleem van diplomatie en internationale instituties moeten zijn.

(3) Eén van de grondleggers van de radicale school in de Internationale Betrekkingen, de Italiaanse marxist Antonio Gramsci, zou dit als een logische stap zien. Een hegemonie is gebaseerd op vormen van dwang, maar ook van consensus. Als die consensus afkalft, wat dus voor de Pax Americana geldt, zal meer toevlucht tot dwangmiddelen moeten worden gezocht om de hegemonie in stand te houden.

(4) Er is een oplossing voor dat probleem vanuit het machtspolitieke gezichtspunt en dat is de Fort Europa coalitie. Europa zal een militair fort worden dat alle “dreigingen”, inclusief immigratiestromen, zal pareren. De Italiaanse presidente Giorgia Meloni is bij uitstek een exponent van die coalitie. Linksen, migranten en andere vijanden van de eenheid zullen over de kling worden gejaagd.

(5) Denk bv aan allerlei vormen van dienstplicht, aan het onderwijs en aan de arbeidsverhoudingen.