Wytske Feddema schreef Ursula; Een Ongekend Leven, een biografie over de verborgen geschiedenis van haar moeder Ursula die in 1940 in Nazi-Duitsland geboren is.

Door Hans Beerends

Ursula, een Duitse vrouw van 21 jaar gaat in mei 1961 met haar Nederlandse vriend Theo op de motor voor de eerste keer van Hagen in Duitsland naar Amsterdam. Als  ze over de grens zijn stelt Theo voor eerst een lekker kopje koffie te gaan drinken, ik weet wel een leuk tentje zegt hij. 

En ja hoor ze komen in een gezellig café, De serveerster staat al met een brede glimlach klaar. Ach so gemütlig denkt Ursula. Graag een koffie zegt Theo. Ja ich auch eine kaffee bitte, sluit Ursula zich bij Theo aan. 

De brede blije glimlach van de serveerster verstart. Zonder iets te zeggen draait ze zich om. Theo en Ursula wachten een kwartier, een half uur,  maar ondanks wenken en handzwaaien reageert de serveerster niet. Na dat half uur staat Theo op, kwaad loopt hij naar de deur en slaat die met een klap achter zich dicht. Ursula zegt hij, ik moet je wat uitleggen; Er zijn nog steeds mensen in Nederland die een hekel hebben aan Duitsers vanwege hun wandaden in de oorlog. Ursula is verbijsterd. Natuurlijk, het was oorlog maar die is nu toch al lang voorbij. In feite wist Ursula niets. Ze had geen idee van de massamoord op Joden, de vele executies, de jarenlange onderdrukking kortom de Nazi-terreur. Wat Theo haar later allemaal vertelt was voor haar nieuw. Geboren in mei 1940 had zij als baby , peuter en kleuter de oorlogsjaren niet bewust meegemaakt. Schuilend voor bombardementen had zij in kelders geslapen, haar moeder was gevlucht van stad naar platteland en terug, vader werkte bij de “Reichsbahn”, de Duitse Spoorwegen uit die tijd, maar Ursula had overal vriendjes om mee te spelen. Het vluchten en schuilen had zij niet ervaren als gevaarlijk. Wanneer de oorlog in 1945 voorbij is, wordt haar verteld dat die oorlog een nare tijd was maar dat het nu gelukkig voorbij was. Nu hoort ze van Theo over de vele Duitse oorlogsmisdaden. Al die gruwelijkheden, ze kan het nauwelijks bevatten, maar ze weet één ding; als ze met Theo verder wil leven in Nederland dan moet ze haar Duitse wortels verloochenen. Dat doet ze. Zo snel mogelijk leert ze foutloos Nederlands spreken. Maar niet alleen haar moeders taal ruilt ze in, alles wat Duits is, is vanaf dat moment taboe, haar vader, haar moeder en haar geboortestreek. Niemand mag denken of zelfs maar vermoeden dat ze Duits is en dat lukt haar. Maar dat heeft wel een prijs. Ze kampt met psychische problemen, woedeaanvallen en trauma’s. Ze is lief voor de kinderen maar dan plotsklaps is ze verdrietig, eenzaam en onbenaderbaar. Ze trouwt met Theo en krijgt kinderen, is bij tijd en wijle gelukkig maar altijd is er dat geheim.

Een biografie over het leven van Ursula

Als Wytske Feddema, dochter van Ursula besluit een boek te schrijven over het leven van haar lieve maar vaak ook droevige en moeilijke moeder komt ze er al gauw achter dat haar moeders leven volkomen verbonden is aan de Duitse geschiedenis. Zo ontstaat er een boek over de Weimar-Republiek en de armoede in de jaren 20 en 30. De hoop van velen dat kanselier Hitler de zaken recht zal  zetten, de annexatie van Oostenrijk en Tsjecho-Slowakije, de inval in Polen in 1939, de aanval op Nederland en de geboorte van Ursula op 8 Mei 1940, twee dagen voor het bombardement op Rotterdam.
Baby Ursula weet van niets maar na de overwinning op Holland, België en Frankrijk ontstaat er in Duitsland een geweldige geestdrift. Het grootste deel van het Duitse volk gelooft in Hitler. Eindelijk kunnen ze weer trots zijn op hun land. Tegenstanders als communisten, socialisten, Jehova getuigen en vrijmetselaars belanden in concentratiekampen en de rest behoort enthousiast te zijn of dat op zijn minst te veinzen. In de totalitaire dictatuur van Hitler hoort iedereen de superioriteit van het Germaanse ras te erkennen en met verlangen uit te kijken naar de komst van “Das Dritte Reich”.

Doe je dat niet dan ben je onbetrouwbaar, maak je geen deel uit van de Volksgemeinschaft en krijg je de Gestapo aan de deur. De ouders van Ursula zijn niet pro nazi, ook niet per se tegen maar proberen zoals zovelen te overleven in roerige donkere tijden. Het zijn donkere, griezelige tijden. Als een giftige damp hangt er een sfeer van afgedwongen gehoorzaamheid, verklikken, angst voor kritiek, loslippigheid in de straten, winkels en in de huizen. Ook binnenshuis; elke kritische opmerking of zelfs een mopje over Hitler kan gevaarlijk zijn. Voor je het weet vertellen je kinderen het aan hun speelkameraadjes.

Wytske Feddema heeft alle relevante archieven geraadpleegd, honderden mensen gesproken. De  misdaden van het nazidom zijn bekend maar in dit boek zijn die feiten zo dicht op de huid beschreven dat je er als lezer van griezelt. Zelf las ik heel wat geschiedenisboeken over deze periode maar de beleving van de gebeurtenissen en de beklemming waar doorsnee mensen in moesten leven is nergens zo goed beschreven als in de beschrijving van de levens van de ouders van Ursula en hun buren en vrienden en verdere familieleden.

Moord op 30 miljoen Russen

Hierboven schreef ik dat alle data en alle oorlogsmisdaden algemeen bekend zijn maar in het laatste hoofdstuk schrijft Wytske over een misdaad die mij en velen met mij niet bekend was.

De moord op 6 miljoen Joden is algemeen bekend, maar dat Himmler bij de opmars naar Rusland besloot dat het voedsel voor de Duitse soldaten moest komen uit Rusland en dat daarvoor 30 miljoen Russen moesten worden gedood weten weinig mensen. Dit zogeheten Hongerplan werd opgedragen aan de Wehrmacht en soldaten handelden daar ook naar. Hele dorpen werden verwoest, inwoners gedood en voedsel verworven ten behoeve van de oprukkende Duitse Wehrmacht.

Tot slot – Hennie de moeder van Ursula deed binnen haar mogelijkheden nog goed werk. Ze voedde en verpleegde, zo nodig met gevaar voor eigen leven Poolse dwangarbeiders. Haar vader Jozef werkte voor de Duitse Spoorwegen en werkte zo ongewild mee aan het vervoer van Joden en dwangarbeiders. Na de oorlog werd er bij Ursula thuis niet over die periode gesproken, maar via allerlei wegen kwam Ursula eenmaal in Nederland, het wel te weten.

Toen Wytske haar moeder haar plan voorlegde om een biografie over haar leven te schrijven reageerde ze huilend en verschrikt :“Maar dan komt dat van vader er ook in”!

Later legde zij er zich bij neer. Toen het boek helemaal af was zei ze. “Mijn vader was uiteindelijk een zeer lieve man, hij werd gedwongen mee te werken, het is goed dat mijn geheim openbaar wordt”.

En op een van de laatste gezellige kerstbijeenkomsten zei ze in haar gebruikelijke jaarlijkse speech “Met dit boek heb je mij mijn bestaansrecht gegeven”.

.

Titel: Ursula – een  ongekend leven
Auteur: Wytske Feddema
Pagina’s: 376
Uitgave: luxe paperback
Uitgeverij: Meridaan
Prijs: € 24,99