The Creative Worlds of Powell and Pressburger in Eye is een intrigerend overzicht van het werk van een briljant filmkoppel.

Door Ulrik van Tongeren

Regisseur Michael Powell en scenarioschrijver Emeric Pressburger maakten tussen 1943-1948 een overdonderende reeks meesterwerken. The Life and Death of Colonel Blimp, A Canterbury Tale, I Know Where I’m Going, A Matter of Life and Death, Black Narcissus en The Red Shoes. Wat het betekent om Brits te zijn is een rode draad in hun werk. Dat klinkt conventioneel, maar de films zijn zeker niet realistisch. Ze zijn mystiek, avontuurlijk, onvoorspelbaar, soms avant-gardistisch en altijd gepassioneerd. Grensverleggend zijn ze met expressionistisch gebruik van kleuren decors en locaties. Het filmische universum van Powell en Pressburger is magisch en meeslepend. Inspirerend zijn ze. Ook voor menig filmmaker. 

De Engelsman Powell (1905-1990) en de Hongaars-joodse scenarist Pressburger (1902-1988) ontmoetten elkaar eind jaren dertig van de vorige eeuw, en gingen een samenwerking aan die zeventien jaar zou duren. De Archers heette hun productiemaatschappij. Beide werkten in de jaren dertig voor de producent Alexander Korda. Powell maakte een groot aantal low budget films voor hem. Jaren daarvoor werkte hij met een grootheid van de zwijgende film Rex Ingram. Pressburger was een filmnomade, via Berlijn en Parijs belandde hij in Londen. Powell en Pressburger voelden elkaar perfect aan, Pressburger vatte de Britse eigenheid.The Life and Death of Colonel Blimp (1943), is een oorlogsdrama en een ode aan Groot Brittannië. Het is een warm portret van zomaar een soldaat, getekend wordt de veranderende militaire ethiek tijdens zijn leven. Het is midden in de Tweede Wereldoorlog gemaakt, dus zweemt het lichtelijk naar propaganda. 

A Canterbury Tale

Hetzelfde propaganda element geldt voor het wonderbaarlijke A Canterbury Tale (1943) over de bedevaart van een Britse militair en zijn Amerikaanse collega, samen met een Britse jonge vrouw, naar Canterbury. Het speelt zich af in Kent, een streek waar Powell geboren was. Het is een hervertelling van Chaucer’s Canterbury Tales. In de vorm van een buitenissige thriller en mysterie over een man die lijm gooit op de hoofden van jonge vrouwen die, zogenaamd heulen met soldaten. Ceremoniemeester is Thomas Colpeper, briljant gespeeld door Eric Portman, een dubbelzinnig personage die zowel charmant als angstaanjagend is. Zou hij de dader zijn? Een typische Powell-Pressburger held. Colpeper poneert de stelling dat wonderen bestaan, ook dit is een rode draad in de Archer films. De mystieke sfeer in de film hypnotiseert. 

Anton Walbrook als leider van een balletgezelschap in Red Shoes, het adembenemend in technicolor gefilmde balletdrama, is dus ook charmant en gevaarlijk. De film handelt over een jonge balletdanseres, vertolkt door Moira Shearer die niet kan kiezen tussen leven en dansen, tussen haar kunst en minnaar. Onmogelijke keuze, daarom springt ze zich te pletter aan het eind. De jaren vijftig waren moeizaam voor Powell, desondanks kwam hij in 1960 met zijn laatste verbijsterende meesterwerk Peeping Tom. Het gaat over een jongeman die camera-assistent is, en vrouwen vermoordt, zijn camera gebruikt om hun gelaat te filmen tijdens hun doodstrijd. De film is eigenlijk een variatie op het Jack the Ripper verhaal. Ook hier is de held charmant, en verlegen, en angstaanjagend. De film is een diepe mijmering over voyeurisme, waaraan de filmmaker en de filmkijker zich mede schuldig aan zouden maken. Toch is het geen moralistisch betoog. 

Peeping Tom

Het is inderdaad een donkere film, maar tevens een gevoelig portret van de jongeman Mark Lewis (Karlheinz Böhm). Mark is slachtoffer van zijn vader die geobsedeerd was door de psychologie van de angst. Er zitten fragmenten (zwart-wit) in van home movies waarin de vader en de zoon optreden. Tamelijk luguber zijn ze, vooral omdat Michael Powell en zijn zoon de rollen in de filmpjes spelen. Deze uitermate intellectuele en gewaagde film werd door de Britse critici weg gehoond. Pas in de jaren tachtig werd Peeping Tom herontdekt, Martin Scorsese en Francis Ford Coppola speelden een vitale rol in de herontdekking van Michael Powell. Ze haalden hem bovendien naar Hollywood waar hij aan projecten en twee delen van een autobiografie werkte. In de documentaire Made in England (regisseur David Hinton) wordt door Martin Scorsese, als grootste fan van het beroemde duo hun carrière uitvoerig belicht. Zoals altijd is het een genot om naar de analyses van zijn favoriete films te kijken, en hoe ze hem geïnspireerd hebben. De mens Michael Powell zoals hij in documentaires optreedt is fascinerend. Hij is een gedistingeerde Engelsman, goed gekleed, is charmant en heeft en een ondeugende blik.  

The Creative Worlds Of Powell and Pressburger, van 12 september – 9 oktober in Eye.

Peeping Tom, uitgebracht door Eye, ook landelijk in de bioscopen.