Elementary is een charmante met veel compassie gemaakte documentaire over een Franse openbare lagere school.
Door Ulrik van Tongeren
Claire Simon maakte al meerdere documentaires over scholen en onderwijs. Dat onderwerp ligt haar aan het hart, de intimistische stijl die ze hanteert komt hier tot volle wasdom. Vorig jaar was ze op het festival met My Body over een kliniek, dat was een moeilijk te ontcijferen film. Want de personen droegen allemaal mondkapjes, och wat is het menselijk gezicht belangrijk voor een film. Met de eerste scenes van Elementary houdt ze de camera laag bij de grond en de camera er bovenop, om de expressieve kindergezichtjes vol in beeld te krijgen. Dat komt behoorlijk intens over, alsof ze eindelijk de rijkdom van het gezicht, en de emoties, weer kan vieren.
De interacties tussen kinderen en leerkrachten vormen de hoofdmoot. Simon heeft de dagelijkse gang van zaken op een school geregistreerd. We worden in de documentaire niet lastig gevallen met een vertelstem, statistieken, en andere dingen die afleiden. Zoals bijna overal in het Westen heeft het openbaar onderwijs het moeilijk, zo ook in Frankrijk, dat valt wel uit de documentaire op te maken. Gelukkig is het geen politiek tractaat geworden. De Makarenko school is in Ivry-sur-Seine gelegen, een buitenwijk van Parijs. Bij een discussie met de leerkracht hebben de kinderen moeite om te bedenken dat Parijs de hoofdstad van Frankrijk is, Parijs is zo’n beetje buitenland voor de kinderen. Later kunnen ze dat inhalen met een vaart op de Seine. Onderwijs is meer dan kennis er in pompen, hier worden banden tussen kinderen geschapen, en ze leren om te gaan met pesten.
Bovendien zijn onderwijskrachten hier meer dan doorgeefluiken van kennis, ze zijn bijna sociale werkers. Kinderen van immigranten zijn ver in de meerderheid. Opvallend is de vrijmoedige discussie over religie, die is verrassend lichtvoetig, de lerares is geweldig in de eerlijke wijze waarop ze de discussie modereert. Wanneer een autistische jongen even buiten rondjes mag rijden om uit te razen, is dat vanzelfsprekend. Heerlijk om te zien hoe de kleintjes met wijd open ogen hun nieuwe omgeving verkennen. Zoveel kleine scenes die warmte en humor geven. Elementary is een beklijvend mozaïek van kleine momenten, die uitzoomend een beeld geven van zomaar een openbare lagere school in Frankrijk.
Simon heeft haar documentaire, die bijna met de losse hand geschoten lijkt, prachtig opgebouwd. In chronologie begint het met de eerste schooldag en eindigt het met het eindexamen van de hoogste klas. Dat einde doet een serieuze aanslag op de traanklieren. Vooral door een lerares die opbeurend advies aan een leerling geeft voor het volgende traject; de middelbare school waar ook strijd geleverd moet worden. En er dan ook kleine overwinningen gevierd mogen worden. Claire Simon is een veteraan filmmaker, maar ze weet nog steeds frisheid en verwondering in haar projecten te leggen. Af te toe overweldigt ze ons met een onvergetelijk juweeltje als Elementary.
IDFA 2024 – tot en met 24 november