The Apu Trilogy is onderdeel van een retrospectief van Satyajit Ray films in Eye.
Door Ulrik van Tongeren
De Indiase regisseur Satyajit Ray (1921-1992) is een belangrijke figuur in de wereld cinema. Omdat zijn werk recentelijk digitaal gerestaureerd is, helpt het om zijn cinematografische erfenis weer voor het voetlicht te brengen. In 1994 had Eye een retrospectief van hem. Dit keer wordt een selectie van circa 14 films vertoond. Ray kwam uit een gegoede Bengaalse familie met artistieke aspiraties, hij zag zichzelf ook als een Bengaalse filmmaker. Bijna al zijn films, op een enkele uitzondering na, hebben die taal. Hindi is de grootste taal in India, Bengaals is een minderheidstaal. Als regisseur werd Ray geïnspireerd door westerse regisseurs als Jean Renoir en Vittorio De Sica.
De Apu trilogy is zeker schatplichtig aan De Sica, maar het werk van Ray liet zich nooit inkaderen in een stroming als het Italiaanse neo-realisme. Daarvoor waren de films van hem te onvoorspelbaar en eigenzinnig, er was geen simpele samensmelting van West en Oost. De westerse invloeden op Ray’s werk werkten eerder als hints en inspiratie, De Apu Trilogy omvat: Panther Panchali (1955), Aparajito (1955) en The World of Apu (1955). Centrale thema’s in de films zijn ; geboorte, dood, huwelijk, ouderschap. Dat is simpel gezegd de basis en het universele, dat klinkt simplistisch. Ray was nooit simplistisch. In Panther Panchalli bestaat het gezin uit Apu, zijn zus, moeder en vader.
De films gaan over het volwassen worden van Apu, het toont de doelen van zijn leven, onderweg verliest hij zijn dierbaren aan de dood. Die grote verliezen leiden bijna altijd tot een nieuw begin. In The World of Apu verliest hij door het overlijden van zijn vrouw, alle zin in het leven, en ook zijn droom van schrijver worden. Maar ook hier eindigt het hartverscheurend, maar tevens optimistisch. Er zit geen schmalz in de Trilogy. Mensen sterven nou eenmaal, zegt een personage in een van de films. Panter Panchalli is een bijna impressionistische blik op het leven van het gezin. Met korte scenes wordt het verhaal vertelt. Het leven is hard op het platteland, het gezin zit voortdurend zonder middelen. Het is armoede, Apu en zijn zus zuigen op suikerriet, tegen de honger. Ray heeft geen woorden nodig waar een beeld veelzeggend is.
Aparajto gaat over Apu en zijn moeder. Hij wil vooruit, studeren in de grote stad, moeder wil dat hij een priester wordt, zoals zijn vader, Apu moet moet kiezen. Er is geen tussenweg. De moeder van Apu ziet de grote stad niet zitten, ze houdt van de geborgenheid van het dorpsleven. Hij moet zich bevrijden van haar, om volwassen te worden. Dit is niet typisch India, maar een universeel probleem van alle tijden. Het is evengoed behoorlijk aangrijpend om moeder en zoon te zien worstelen. The World of Apu heeft onmiskenbaar grotere kracht en drive dan de twee voorgangers, misschien ook omdat het thema; de hergeboorte van Apu zo louterend is, het is een climax zonder weerga. Het geniale van de trilogy is hoe het een organisch geheel is. De schoonheid van de beelden is ongekend. En Ray was echt een acteurs regisseur, wat hij met de amateur acteurs in Panther Panchalli wist te bewerkstelligen. Mag als mirakel gezien worden. Er zouden alleen maar betere films van Ray komen; de puurheid en tederheid van de trilogy is echter onomstreden, drie meesterwerkjes.
Satyajit Ray. In Search of the Modern. Films, talks en evenementen Eye t/m 25 Dec 2024