Eye heeft wederom een interessante tentoonstelling en retrospectief georganiseerd.

Door Ulrik van Tongeren

Wat heeft de Turkse regisseur Nuri Bilge Ceylan met sneeuw? Sneeuw heeft de indrukwekkendste beelden in zijn film en foto werk opgeleverd. Het witte spul geeft drama en schoonheid, zoals de foto op de tentoonstelling van een zwerm vogels die opstijgen vanaf een witte vlakte. De tentoonstelling in Eye van Ceylan is een oase van rust. Op de projectieschermen worden fragmenten van zijn films vertoond, met uitvoerige beschrijvingen daarnaast. En dan zijn er de prachtige foto’s van hem. Panorama shots met een opmerkelijke scherptediepte. Vaak zijn het foto’s van kinderen op de Anatolische vlakte’s, aangrijpende foto’s zijn het. Film en foto bevruchten elkaar in het oeuvre van Ceylan. De onheilszwangere luchten in sommige van zijn films reflecteren op het lijden van zijn personages. 

Iemand maakte de opmerking dat Ceylan mannenfilms maakt, het hoofdpersonage is meestal een man. Terwijl de aangrijpendste rollen in zijn werk vertolkt worden door vrouwen, ook al zitten ze vaak in de periferie van de handeling. Neem bijvoorbeeld Winter Sleep (2014) over de bazige Aylin die een pension runt, maar ook de eigenaar is van huizen die hij verhuurt aan de arme bevolking, hij heeft tevens hooggestemde idealen. Maar hij houdt zijn veel jongere echtgenote Nihal kort, haar liefdadigheidswerk is een doorn in zijn oog. De fantastisch Melisa Sösen, in haar bijrol, geeft de film het morele kompas wat broodnodig is. Ebru Ceylan schrijft trouwens mee aan de scenario’s van haar echtgenoot.

Winter Sleep

De belangrijkste personages in het oeuvre van Ceylan zijn intellectuelen; schrijvers, fotografen en leraren. Het zijn gekwelde helden die zich wentelen in zelfbedrog, sommigen van hen hebben met de pathos tevens humor. Het meesterschap van Ceylan is dat zijn films zelden loodzwaar zijn, ondanks de zware thematiek, hij weet altijd verlichting te brengen met onder meer de magnifieke beelden van de imposante natuur. The Wild Pear Tree (2018) maakt geen onderdeel uit van de tentoonstelling, maar zit natuurlijk wel in het filmprogramma. Deze film is de grappigste en de meest politieke film van Ceylan. Maar niet te vergeten is Uzak (2002) die droogkomisch is over een zoon-vader relatie is niet te versmaden, De gouden tinten van de The Wild Pear Tree zijn overrompelend, het is een visueel feest. 

The Wild Pear Tree is zeker lang, is ook zeer onderhoudend. De idealistische student Sinan is pas afgestudeerd en heeft de ambitie schrijver worden. Hij wil zijn plaats in de wereld ontdekken. Drie kwart van de film bestaat uit gesprekken die Sidan heeft, afgewisseld met bezoekjes aan het ouderlijk huis. Het laatste stuk van de film is behoorlijk ontregelend, bijna apocalyptisch, waarbij Sinan ontdekt waar zijn wortels liggen, en hij zijn oude verbitterde vader herwaardeert. Een van mooiste scenes in het oeuvre van Ceylan, is die waarin hij zijn gepubliceerde eerste boek, aan zijn moeder geeft. De film voelt op dat moment als autobiografisch;  met het thema van de tot volle wasdom gekomen kunstenaar.

The Wild Pear Tree

Three Monkeys (2008) is Ceylan’s meest onbarmhartige grimmige film. Alleen het duistere kleurenpalet en de apocalyptische luchten spreken al boekdelen. Een industrieel met politieke ambities rijdt iemand dood. Hij vraagt zijn chauffeur of hij bereid is om een half jaartje achter de tralies wil gaan zitten voor zijn baas. Bovendien begint zijn baas een affaire met de vrouw van de chauffeur. Dat is gif op gif stapelen. De industrieel legt het loodje, waarschijnlijk door de zoon van de chauffeur. We krijgen het echter niet te zien. De film is misschien te ingewikkeld, maar de rauwheid treft doel. Hatice Aslan speelt haar rol als echtgenote briljant en aangrijpend. De thematiek van Ceylan ligt voor hand, zoals platteland versus stad. Maar het werk van hem is niet eenduidig, of schematisch, of zwart en wit. Hij werkt subtiel en genuanceerd. En het zijn nooit polemieken over politiek en religie. Het humanisme van Ceylan is hartverwarmend in een wereld waar menselijkheid  verdwenen lijkt. 

Nuri Bilge Ceylan – Inner Landscapes van 18 januari tot 1 juni in Eye.